حیات: بی توجهی به نخبگان، نبود زمینه اشتغال و پژوهش، عدم ثبات اقتصادی و سازمان های عریض و طویل بروکراتیک، عوامل خروج نخبگان از ایران است.

رضا اخزری فرزند جانباز و متولد 1370 و اهل ایلام است. او در پایان دوره لیسانس از سوی مرکز استعدادهای درخشان دانشگاه شریف به عنوان دانشجوی ممتاز معرفی شد. وی دانش‏ آموخته ممتاز صنعت نفت است که با بورسیه جهانی شرکت بین المللی نفت توتال در موسسه IFP یا موسسه عالی ملی نفت فرانسه کارشناسی ارشد خود را به اتمام رساند و علیرغم فراهم بودن زمینه همکاری با شرکت های بزرگ نفتی بین المللی، ترجیح داد به ایران بیاید.این نخبه ایثارگر در گفت و گویی با پایگاه خبری حیات در مورد مسایل و مشکلات پیش روی نخبگان در ایران و زمینه تحصیلی و کاری اش یعنی صنعت نفت، مسایلی را بیان کرد.

به بیان اخذری، سطح علمی دانشجویانی که از ایران برای ادامه تحصیل وارد دانشگاه های معتبر خارجی می شوند بالاتر از بقیه است ولی متاسفانه در خود ایران به این مسئله کمتر توجه می شود در حالی که در کشوری مانند فرانسه به دانشجویان انگیزه زیادی برای پیشرفت می‏دهند و روی آموزش واقعی کار می‎کنند، به عنوان مثال کسی که در یک رشته فنی یا کاربردی تحصیل می کند مثلا زمین‎شناسی یا مهندسی نفت می‎خواند، باید علاوه بر دروس تئوری، در پروژه‎های واقعی حضور یابد و فعالیت کند، از سوی دیگر، زمانی که دانشجویان چند ماه فراغت دارند، باید برای کارآموزی به شرکت‎های بزرگ بروند و یک پروژه واقعی مرتبط با رشته خود را انجام دهند. در طول دوره تحصیلی، سه یا چهار دوره چند ماهه کارآموزی دارند و برای کارآموزی حقوق مناسب و خوبی می‎گیرند. در حدی که بتوانند خانه اجاره کنند، به سفر بروند و کمی هم ذخیره کنند. یعنی به دانشجویان مستعد توجه می شود و به گونه ای با او برخورد می شود که در پایان تحصیلات، فرد آماده به کار است. ولی در ایران وقتی فرد فارغ‎التحصیل می‌شود، تازه باید کار یاد بگیرد. بیشتر موسسات و دانشگاه ها در ایران، برای کارآموزان انرژی نمی‎گذارند و کارآموزی در اینجا بیشتر جنبه تشریفاتی دارد.

یکی دیگر از مشکلات، افزایش ظرفیت دانشگاه ها به ویژه در تحصیلات تکمیلی، بدون مطالعه و برنامه ریزی و در نظر گرفتن شرایط لازم برای این منظور است که سبب افت کیفی اموزش می شود یعنی دو مشکل گریبان دانشجویان را می گیرد از یک طرف تعداد زیادی از دانشجویان فارغ التحصیل شده اند که سطح دانششان بالا نیست و از سوی دیگر کار بلد نیستند و از طرفی میزان استخدام هم متناسب با این تعداد فارغ التحصیل نیست. مثلا رشته من مرتبط با نفت است و وزیر نفت تاکنون بارها گفته است که از افراد زیادی که در رشته مهندسی نفت فارغ‎التحصیل می‎شوند، تعداد کمی را می‏توانیم جذب کنیم. اما با این حال می بینیم در چندین شهر با هزینه های زیاد، دانشکده مهندسی نفت تاسیس می‎کنند. چهارسال دانشجو را بدون اینکه برای آن برنامه‎ای داشته باشند، در دانشگاه سرگرم می‎کنند و این بی‎هدفی تا کارشناسی ارشد و دکتری ادامه دارد و بعد در حالی که نه زمینه شغلی مناسب برایش فراهم شده و نه در رشته خود مهارت لازم را فرا گرفته است وارد جامعه می شود.

وی در مورد بازار کار یا زمینه اشتغال برای دانشجو بعد از فارغ التحصیلی در ایران یاداور شد: متاسفانه در ایران دانشجو پس از فارغ‎التحصیلی رها می‌شود حمایتی از فارغ‎التحصیلان مستعد نمی شود در حالی که در کشورهای اروپایی فارغ التحصیلان ، مدت یک یا دو سال در شرکت‎های معتبر کار می‎کنند ولی حقوق آن‎ها را دولت پرداخت می‎کند. بعد از دو سال که فرد تجربه کافی هم به دست اورد و شرکت هم نیازمند کار اوست، حمایت دولت برداشته می‎شود و همکاری ادامه پیدا می کند.

این نخبه ایثارگر معتقد است: هرچه سازمانی بزرگ‎تر و بروکراتیک‎تر شود، چابکی و انعطاف آن کمتر و بروز شدن آن با نیازهای جامعه کندتر می‌شود. در چنین ساختاری حتی اگر سازمان ها بخواهند از نیروهای متخصص بهره ببرند، چارچوب سازمانی، اجازه این کار را نمی دهد.

اخذری در مورد علت افزایش خروج دانشجویان ایرانی برای تحصیل در دانشگاه های اروپایی و امریکایی تصریح کرد تا قبل از این مسایل اقتصادی، دانشجویان مستعد و نخبه برای دیده شدن استعدادهایشان توسط جامعه، کسب تجربیات جدید و استفاده از فضاهای اموزشی و تحقیقاتی، اقدام به خروج می کردند اما در حال حاضر نبود شرایط مناسب کاری و پژوهشی، کاهش ارزش پول کشور و متعاقب ان مسایل مالی ایجاد شده از عوامل موثر در این زمینه است.

دانشجوی ممتاز دانشگاه شریف در پاسخ به این سوال که چه باید کرد که تا انگیزه نخبگان برای بازگشت به ایران بیشتر شود؟، توضیح داد: من به خاطر علاقه ام به ایران و این که از دانش و تجربیاتم برای توسعه ایران استفاده کنم برگشتم با این که امکان قراردادهای کاری با شرکت های بزرگ نفتی مهیا بود ولی ترجیح دادم به ایران بیایم، ولی دوستان زیادی در کشورهای دیگر دارم که مشکل آن‎ها در صورت برگشت به ایران بی توجهی و عمل نکردن به وعده هایی است که می دهند، از سوی دیگر در ایران پروسه جذب هیات علمی بسیار طولانی، مبهم و پیچیده و همراه با رانت است. همچنین در سیستم دولتی به نخبگان گفته می شود وارد شغل دولتی نشوید که برای شما سم است، برای من سوال است که اگر دانش‏آموختگانی که هوش، رزومه عالی و سطح علمی بالایی دارند، کار دولتی نگیرند، پس چه کسی این کار را بکند. این نگاه باعث می‌شود افراد بی‎استعداد پست‎های دولتی را اشغال کنند و میزان بهره وری را به شدت کاهش دهند. من مدیران ارشد زیادی دیده ام که ضریب هوشی پایینی دارند و اصلا از عهده کار بر نمی ایند.

دانش ‏آموخته ممتاز صنعت نفت در پاسخ به این پرسش که چه پیشنهادی برای افزایش بهره وری در دستگاه های دولتی دارید گفت: در رشته خودم، پیشنهاد می‎کنم وزارت نفت در بازه‎های زمانی مشخص برنامه رقابتی میان متخصصان ممتاز این حوزه بگذارد، با فیلتر کردن،گزینه‎های برتر را انتخاب و جذب این وزارتخانه کند. برای استخدام به جای این که چند سال یکبار یک آزمون بزرگ بگذارند و تعداد زیادی نیرو بگیرند، سالانه آزمون برگزار کنند و تعداد کمتری نیروی مستعد جذب کنند.

اخذری درباره مشکلات صنعت نفت گفت: صنعت نفت ما با دو مشکل کمبود سرمایه و فناوری و تجهیزات روبرو است. تحریم‎ها تنها تاثیر مثبتی که در صنعت نفت داشتند این بود که این صنعت از خودش بپرسد در طول تاریخ صدساله صنعت نفت چه کردیم و چرا نمی‎توانیم یک میدان را به خوبی توسعه دهیم؟ ادعای خودکفایی نادرست است. شرکت‎های ایرانی کار توسعه میادین را در زمان بیشتر و با هزینه بالاتر انجام می‎دهند. کار باید منطبق یا نزدیک به استانداردهای جهانی باشد. ما تاکنون بیشتر به دنبال خام‎فروشی بودیم و تلاشی برای دستیابی به تکنولوژی نکردیم. ما شرکت قدرتمندی که سرمایه و تکنولوژی توسعه میدان را داشته باشد، نداریم بنابراین باید از متخصصان داخلی برای بومی‎سازی بسیاری از کالاها و تجهیزات مورد نیاز صنعت نفت که هزینه زیادی برای خرید آن‎ها می‎شود، حمایت شود که این راهکار نیز با مشکل مواجه است چرا که در حال حاضر علاوه بر نبود بودجه کافی، متاسفانه ما با عدم ثبات اقتصادی مواجهیم که مانع بزرگی برای سرمایه گذاری شرکت های داخلی و خارجی در این حوزه و نیز توسعه میدان ها و صنعت نفت است.

طاهره ساعدی