پایگاه خبری حیات - مهدیه چوپانی: نخستین تلاش‌های ایران برای بارورسازی ابرها به سال‌های ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۷ بازمی‌گردد، زمانی که با همکاری شرکت‌های خارجی، عملیات در اطراف سد کرج و جاجرود انجام شد. در دهه ۱۳۶۰، پروژه‌هایی با استفاده از ژنراتورهای زمینی در ارتفاعات شیرکوه یزد دنبال شد و از سال ۱۳۷۷ با تأسیس مرکز ملی تحقیقات و مطالعات بارورسازی ابرها، فعالیت‌ها شکل سازمان‌یافته‌تری یافت.

در سال‌های بعد، عملیات در استان‌های گیلان، مازندران، اردبیل، تهران و چند استان دیگر اجرا شد. گزارش دانشگاه تهران از پروژه سال ۱۳۹۳ حاکی است که بارش‌ها در مناطق هدف حدود ۳۳ درصد افزایش یافته و معادل ۲.۱ میلیارد مترمکعب آب اضافی ذخیره شده است. با این حال، به دلیل محدودیت اثرگذاری (یک تا سه ساعت)، کمبود تجهیزات راداری مدرن، تخصیص ناقص بودجه (گاهی کمتر از ۱۰ درصد مصوب) و توقف‌های مکرر، این طرح نتوانسته به مقیاس ملی و پایدار برسد.در دو سال اخیر، بیشتر فعالیت‌ها متوقف شد و تنها در پاییز ۱۴۰۳ عملیات محدودی در مناطق ساوه و شازند با نصب ژنراتورهای زمینی انجام گرفت. کارشناسان می‌گویند نبود شبکه رصد ابرها باعث شده بسیاری از عملیات‌ها «کور» انجام شود و نتایج دقیق قابل‌سنجش نباشد.

چین از دهه ۱۹۵۰ به این حوزه وارد شد و از اواخر دهه ۱۹۹۰ شبکه‌ای ملی برای مدیریت آب‌وهوای مصنوعی ایجاد کرد. این کشور اکنون سالانه حدود ۵۵ میلیارد مترمکعب بارش اضافی تولید می‌کند و برای رویدادهایی مانند المپیک ۲۰۰۸ حتی باران را کنترل کرده است.و با استفاده از روش های مثل ، هواپیماهای تخصصی، توپ‌های زمینی پرتاب یدید نقره، پهپاد و فناوری لیزر توانسته بارش را در این کشور افزایش دهد.

همچنین فراهم آوردن زیرساخت شبکه کامل راداری و ماهواره‌ای برای پیش‌بینی و رصد لحظه‌ای از جمله اقداماتی بوده که در این راستا صورت گرفته است. از طرفی تخصیص بودجه چند صد میلیون دلار در سال برای عملیاتی شدن این موضوع باعث شده که این کشور سالانه شاهد افزایش بارش ۱۵ تا ۴۰ درصد در مناطق هدف، کاهش اثر خشکسالی و حتی بهبود کیفیت هوا شود.

و اما امارات؛ پیشرو در فناوری نوین

امارات متحده عربی از اوایل دهه ۲۰۰۰ وارد این حوزه شد و امروز از پیشرفته‌ترین روش‌ها مانند پهپادهای پالس الکتریکی برای تحریک بارش استفاده می‌کند. این کشور با تخصیص بودجه بیش از ۱۵ میلیون دلار سالانه و همکاری های بین المللی و انجام پروژه‌های مشترک با دانشگاه‌های معتبر خارجی و تجهیز زیرساخت از جمله پوشش کامل راداری و ناوگان هواپیماهای اختصاصی اقداماتی در جهت افزایش بارش ۲۰ تا ۳۰ درصد انجام داده و توانسته بیشترین میزان بارش را در سال ۲۰۲۲ به ثبت برساند.

چرا این کشورها موفق‌تر از ایران بودند؟

بررسی عملکرد کشورهای موفق در حوزه مدیریت شرایط جوی نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری پایدار و بلندمدت همراه با تخصیص بودجه ثابت و چندبرابری نسبت به ایران، زیرساخت‌های پیشرفته راداری و سامانه‌های پایش دقیق از نوع، ارتفاع و دمای ابرها پیش از انجام عملیات، نقش کلیدی در پیشرفت آنها داشته است.

این کشورها با یکپارچگی سازمانی و وجود نهاد واحد و مقتدر برای هماهنگی فعالیت‌ها در سطح ملی، توانسته‌اند کارایی و سرعت تصمیم‌گیری را به حداکثر برسانند. همچنین به‌کارگیری فناوری‌های نوآورانه همچون پهپادها، لیزر و سیستم‌های هوشمند در کنار روش‌های سنتی، توان عملیاتی آنها را افزایش داده است.

از دیگر عوامل مهم، استمرار فعالیت‌ها حتی در سال‌های پرچالش بدون وقفه طولانی بوده که موجب حفظ و انتقال تجربه عملیاتی در این کشورها شده است. کارشناسان معتقدند مجموعه این اقدامات، این کشورها را به جایگاهی برتر در مدیریت شرایط جوی رسانده است.

کلام آخر

با وجود پیشینه طولانی، ایران هنوز از نظر زیرساخت، سرمایه‌گذاری و مدیریت پروژه فاصله زیادی با کشورهای موفق دارد. به اعتقاد کارشناسان، اگر دولت بتواند بودجه‌ای پایدار، شبکه رصد پیشرفته و همکاری علمی بین‌المللی را فراهم کند، تجربه چند دهه‌ای داخلی می‌تواند به نتایجی مشابه چین و امارات منجر شود.