به گزارش خبرنگار حیات، طبق اخبار منتشر شده «سید عباس عراقچی» وزیر امور خارجه ایران و «استیو ویتکاف» فرستاده ویژه آمریکا در امور خاورمیانه با یکدیگر به صورت غیرمستقیم گفت‌وگو خواهند کرد. ولی اساسا مذاکره مستقیم و غیر مستقیم چیست؟

تفاوت مذاکره مستقیم و غیر مستقیم

تعریف مذاکره مستقیم در عرف دیپلماتیک به حالتی اطلاق می‌شود که دو طرف مذاکره‌کننده، به‌صورت رودررو و بی‌واسطه با یکدیگر گفت‌وگو می‌کنند. یعنی نمایندگان طرفین در یک اتاق، به‌طور مستقیم سخن می‌گویند، به استدلال‌های یکدیگر پاسخ می‌دهند، و بی‌واسطه به توافق یا اختلاف می‌رسند.

در مقابل، مذاکره غیرمستقیم حالتی است که در آن طرفین با واسطه‌ای ثالث ارتباط برقرار می‌کنند. در این نوع مذاکره، هر یک از طرفین مواضع و پیشنهادات خود را به واسطه‌ای (مثلاً کشور میزبان، یا یک میانجی مانند سازمان ملل یا اتحادیه اروپا) منتقل می‌کنند و آن واسطه، پیام را به طرف مقابل انتقال می‌دهد.

چگونه ممکن است مذاکره در یک نقطه جغرافیایی اما غیرمستقیم باشد؟

این امر بسیار رایج است. در چنین حالتی دو طرف در یک شهر یا حتی یک هتل هستند، اما در اتاق‌های جداگانه مستقر می‌شوند و واسطه‌ها بین این اتاق‌ها رفت‌وآمد می‌کنند و پیام‌ها، پیشنهادات یا پاسخ‌ها را منتقل می‌کنند.

این نوع مذاکره به‌ویژه زمانی استفاده می‌شود که طرفین حاضر به مشروعیت‌بخشی رسمی به گفت‌وگو یا به رسمیت‌شناسی طرف مقابل نیستند، اما در عمل نیاز به تبادل پیام دارند.

سابقه تاریخی؟

این نوع مذاکره سابقه طولانی و متعددی دارد. ابرخی از سوابق چنین مذاکره ای به شرح ذیل است:

1. مذاکرات ایران و آمریکا در دوره برجام اولیه (۲۰۱۳-۲۰۱۵) که ابتدا به‌صورت غیرمستقیم در عمان آغاز شد. دلایل غیرمستقیم بودن هم این بود که ایران و آمریکا در آن زمان روابط دیپلماتیک نداشتند و ایران تمایلی به مشروعیت‌بخشی به مذاکره مستقیم با «شیطان بزرگ» نداشت. ابتدا گفت‌وگوها با واسطه عمان انجام می‌شد. مقام‌های عمانی پیام‌ها را میان تهران و واشنگتن رد و بدل می‌کردند. به مرور و پس از اعتمادسازی اولیه، جلسات مستقیم هم شکل گرفت (مثلاً دیدارهای محمدجواد ظریف و جان کری).

2. مذاکرات فلسطینی‌ها و اسرائیل در مراحل اولیه که به‌صورت غیرمستقیم و از طریق نروژ یا کشورهای دیگر انجام می‌شد. دلایل غیرمستقیم بودن ان نیز این بود که سازمان آزادی‌بخش فلسطین (ساف) و دولت اسرائیل هیچ نوع رابطه‌ای نداشتند و حتی یکدیگر را به رسمیت نمی‌شناختند. ابتدا گفت‌وگوها در خانه‌ای خارج از اسلو و به‌صورت غیرمستقیم با واسطه نروژی‌ها انجام شد. پس از چند دور، با پیشرفت مذاکرات، طرفین پذیرفتند نمایندگان‌شان به‌صورت مستقیم وارد مذاکره شوند.

«توافق اسلو» که منجر به به رسمیت‌شناسی متقابل و شکل‌گیری تشکیلات خودگردان فلسطین شد.

3. مذاکرات کره شمالی و آمریکا که بارها از طریق چین یا کشورهای ثالث برگزار شده است. دلایل غیرمستقیم بودن هم این است که کره شمالی به شدت نسبت به استقلال و حفظ غرور حاکمیتی حساس است. آمریکا هم کره شمالی را جزو کشورهای حامی تروریسم می‌دانست. بسیاری از گفت‌وگوها از طریق چین یا نمایندگان ویژه سازمان ملل انجام می‌شد. در مواردی حتی بدون تماس مستقیم، پیام‌ها به‌وسیله دیپلمات‌های چینی منتقل می‌شد.

اما با این حال در سال ۲۰۱۸، برای اولین‌بار، مذاکره مستقیم میان رهبران دو کشور (ترامپ و کیم جونگ اون) در سنگاپور برگزار شد.

4. مذاکرات میان طالبان و آمریکا که قبل از توافق دوحه، اغلب به‌صورت غیرمستقیم در قطر انجام می‌شد. دلایل غیرمستقیم بودن آن نیز این بود که آمریکا در ابتدا نمی‌خواست طالبان را به‌عنوان یک بازیگر رسمی به رسمیت بشناسد؛ همچنین دولت افغانستان مخالف گفت‌وگوی مستقیم آمریکا و طالبان بود.

نمایندگان طالبان و آمریکا هر دو در دوحه بودند، اما برای مدتی گفت‌وگوها غیرمستقیم و از طریق میانجی قطر انجام می‌شد. در ادامه، مذاکرات به‌صورت مستقیم با نمایندگان دو طرف برگزار شد. توافق خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان در سال ۲۰۲۰.