به گزارش خبرنگار فرهنگی حیات؛ محمدجواد تندگویان بالاترین مقام کشوری جمهوری اسلامی ایران بود که در دوران هشت ساله دفاع مقدس توسط رژیم بعثی به اسارت گرفته شد. مرور زندگی و فعالیت‌های این وزیر نفت کابینه شهید محمدعلی رجایی که درست چهل روز پس از آغاز جنگ تحمیلی اسیر شد نشان‌دهنده فعالیت او و استقامتش در دوران اسارت است.

مهندس تندگویان که دانش‌آموخته مهندسی نفت از دانشگاه نفت آبادان بود، در نهم آبان ۱۳۵۹ در حالی که حدوداً یک ماه از دوره وزارتش می‌گذشت برای بازدید از پالایشگاه نفت آبادان عازم منطقه بود که در جاده ماهشهر آبادان به همراه معاون و دیگر همراهانش به اسارت نیروهای ارتش رژیم بعث عراق درآمد و به زندان‌های اسیران ایرانی در عراق منتقل شد.

 اسارت وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران سر و صدای بسیاری به پا کرد اما تا ۱۱سال بعد هیچ‌کس از سرنوشت دقیق تندگویان باخبر نبود تا ‌این‌که در جریان مبادله اسرا و کشته‌شدگان ایرانی و عراقی اعلام شد پیکر شهید تندگویان به ایران باز می‌گردد و در روز ۲۹ آذر ۱۳۷۰ پیکر شهید مهندس محمدجواد تندگویان، وزیر نفت کابینه شهید رجایی بعد از گذشت ۱۱ سال از اسارتش به میهن بازگردانده شد.

در ۱۱ سالی که از اسارت تا بازگشت پیکر شهید تندگویان به میهن گذشت، بسیاری از مقامات از جمله شهیدان رجایی و چمران، از راه‌های مختلف تلاش کردند خبری از وضعیت وی بگیرند یا برای نجات جان وی تلاش کنند، تلاش‌هایی که البته بی‌سرانجام ماند. 

در ادامه محمود ملکیان، کارشناس وقت امور اسرا وزارت خارجه در گفتگویی تفصیلی با خبرنگار فرهنگی حیات؛ درباره اسارات شهید محمدجواد تندگویان گفت: شهید محمد جواد تندگویان وزیر اسبق نفت و دو نفر از معاونین وی به اسامی آقای بهروز بوشهری و آقای سیدمحسن یحیوی (مدیر مناطق نفت خیز جنوب) در راه آبادان در روزهای اولیه جنگ (شروع جنگ علیه ایران ۳۱ شهریور ۱۳۵۹) در روز جمعه ۹ آبان ۱۳۵۹ در نزدیکی آبادان به اسارت درآمدند.

وی ادامه داد: عراقی‌ها وزیر نفت و معاونین وی را در جای دیگری غیر از اردوگاه اسرا زندانی کردند که در این بین شهید محمد جواد تندگویان وزیر نفت را در مکانی جداگانه در بازداشت بود.

کارشناس وقت امور اسرا وزارت خارجه اضافه کرد: از نظر حقوقی براساس کنوانسیون سوم ژنو می‌باید حداقل به اندازه آن اسیری که در اردوگاه است، امکانات برابر و یا بیشتری قائل شوند. معاونین وزیر یعنی آقای بهروز بوشهری و آقای سیدمحسن یحیوی را در زندان امنیتی بغداد بازداشت بودند. 

وی در ادامه تاکید کرد: باید توجه داشت که کشور بازداشت کننده اسیر (Detaining Power) می‌باید طبق کنوانسیون سوم ژنو یک حداقلی برای اسیر فراهم کند که اسیر نیز نمی‌تواند خود را از بخشی از این حداقل محروم سازد.

ملکیان با باین اینکه آقای بهروز بوشهری و آقای سیدمحسن یحیوی در دیداری به من گفتند که در زندان امنیتی بغداد نمی‌توانستند تشخیص بدهند که در سلول مجاورشان چه کسی است، افزود: دیوار خیلی ضخیم بود و صدای اشخاص از دیوار عبور نمی کرد. وی گفت بعد از مدتی تلاش با شماره تلفن افراد محدود از دیواری که با ضخامت خیلی زیاد با ایجاد صدا روی دیوار مثل مُورس با هم شماره تلفن رد و بدل می کردیم تا بالاخره آقای بهروز بوشهری گفت شماره تلفن آقای مهندس محسن یحیوی را بصورت مُورس زدم و او نیز شماره تلفن مرا مُورس کرد. بنابراین آنها یعنی آقای بهروز بوشهری و آقای سیدمحسن یحیوی از شهید محمد جواد تندگویان به این ترتیب اطلاعی نداشتند.

وی اضافه کرد: البته بعد شهید محمدجواد تندگویان را به‌جای دیگری منتقل کردند و تا آخر جنگ هم بی‌اطلاع از محل این شهید بودند و ظاهرا هیچ فردی نیز در مورد شهید محمد جواد تندگویان اطلاعی نداشت و اینکه اگر بعضی از اسرا گفته باشند شهید محمد جواد تندگویان را دیده‌اند، نمی‌تواند صحیح باشد.                         

کارشناس وقت امور اسرا وزارت خارجه تشریح کرد: در تاریخ ۲۰ دی ۱۳۶۹ (فکر می‌کنم همین روز صحیح باشد) بخشی از هیات عراقی مامور ملاقات با همسر شهید محمدجواد تندگویان در مورد چگونگی وضع شهید محمدجواد تندگویان شدند. همراهان همسر شهید محمد جواد تندگویان عبارت بودند از، پسر وی آقای محمدمهدی تندگویان، آقای مهندس بهروز بوشهری، آقای مهندس سیدمحسن یحیوی (معاونین اسبق شهید محمد جواد تندگویان - مدیر مناطق نفت خیز جنوب) و آقای سیدحسن سادات معاون وزارت نفت در عین حال وکیل شهید محمدجواد تندگویان. شرکت کنندگان در طرف مقابل علاوه بر اکرم الوتری مدیرکل حقوقی عبارت بودند از، سرتیب عبدالستار رئیس سابق اردوگاه های اسرای ایرانی، فهمی القیسی رئیس اداره حقوقی و حسین ابوعلی.

وی در ادامه یادآور شد: احتمال شهید بودن محمد جواد تندگویان وزیر اسبق نفت در زمان اسارت و احتمال شهادت ایشان در دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه انجام گرفت. البته این ملاقات مهم با هدایت آقای دکتر علی اکبر ولایتی وزیر امورخارجه صورت پذیرفت. تمام مدت این گفتگوهای دو طرف به آرامی صورت گرفت و هم در جلسه حضور داشتم.

ملکیان با بیان اینکه بهرحال همسر شهید محمد جواد تندگویان در استدلال خود و در صحبت اکرم الوتری به این نتیجه رسیده بود که محمدجواد تندگویان هنوز زنده است و باید به ایران بازگردانده شود، تصریح کرد: اکرم الوتری مدیرکل حقوقی وزارت خارجه عراق با توضیح کوتاهی بر این نظر بود که اینگونه نیست و بیان داشت که آقای محمد جواد تندگویان در سال ۱۹۸۷ (برابر ۱۳۶۶) دار فانی را وداع گفته و هم اکنون هم سال ۱۹۹۰ (برابر سال ۱۳۶۹) است.

وی افزود: جلسه با گفتگو در مورد شهید محمدجواد تندگویان به پایان رسید. ولی در آن زمان تصمیم خاصی در ظاهر اتخاذ نشد. اما این جلسه گفتگو، راه جدیدی برای روشن شدن وضعیت شهید محمد جواد تندگویان گشود.

کارشناس وقت امور اسرا وزارت خارجه همچنین گفت: در واقع وزارت امور خارجه بعد از این صحبت این فرصت را یافت که از این پس به این موضع عینی‌تر بنگرد، چون در گذشته زنده بودن شهید محمد جواد تندگویان را بعضی بصورت قطعی مورد توجه داشتند حالا احتمال دیگری نیز مطرح بود.