به گزارش خبرنگار فرهنگی حیات، پنجم شهریورماه در تقویم ملی ایران، روز بزرگداشت یکی از بزرگ‌ترین و نامورترین دانشمندان تاریخ این سرزمین است که نامش همواره یکی از پرافتخارترین فصول عصر زرین تمدن و فرهنگ ایرانی- اسلامی را تداعی می‌کند. «محمدبن زکریای رازی» طبیب، فیلسوف، حکیم، منجم، شیمیدان، فیزیکدان، ریاضیدان، منطقی و متاله و کیمیاگر نامدار قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری در ایران، آنچنان در وسعت دامنه تحقیقات و فعالیت‌های علمی عظیم خود، چهره پوشیده که گاه این چهره، سر در ابر اسطوره و افسانه، نهان کرده است.

آثار او در علوم و فنون مختلف؛ از اکسیر و کیمیا تا فلزشناسی، از طبیعیات تا منطق و حکمت، از الهیات تا اخلاق، و بویژه علم پزشکی، چنان پرشمار و ارزشمند است که تصور جمع اینهمه تتبع و دانش و اشراف و احاطه بر تمامی شاخه ها و گرایش‌های یک علم را در یک تن، حقیقتا دشوار و دور از ذهن می‌سازد. او جهانی را در انسانی جلوه بخشیده بود.

بنیانگذار شیوه نوین معاینه و درمان در بیمارستان

زکریای رازی در شعبان سال ۲۵۶ هجری (۸۵۶میلادی) در ری زاده شد و دوران کودکی و نوجوانی خود را در این شهر گذراند. در نوجوانی به موسیقی علاقه‌مند بود و عود می‌نواخت و گاهی نیز شعر می‌سرود. او در جوانی ابتدا مشغول به زرگری و بعدا کیمیاگری شد. ورود به این عرصه با آسیب به بینایی وی با مواد شیمیایی همراه بود که همین امر باعث سوق دادن او به‌سمت علم پزشکی شد و او زمانی که به‌دنبال درمانی برای بینایی خود بود، به آموختن پزشکی روی آورد و در نهایت در سن ۳۰ سالگی به بغداد رفت و در بیمارستان بغداد در علم پزشکی استاد شد.

رازی پس از اتمام آموختن پزشکی، ریاست بیمارستان معتضدی در بغداد را به عهده گرفت، اما پس از مرگ «معتضد»، خلیفه عباسی به ری بازگشت. رازی پس از بازگشت خود ریاست بیمارستان ری را به عهده گرفت و در آنجا تا پایان عمر خود به تربیت دانشجویان و طبابت مشغول شد. تاریخ وفات زکریای رازی مشخص نیست؛ اما ابوریحان بیرونی زمان فوت او را ماه شعبان سال ۳۱۳هجری ذکر کرده است. زکریای رازی در دوران زندگی خود کتاب‌های بسیاری نوشته است.

تعداد این کتاب‌ها که در زمینه‌های ریاضیات و نجوم، تفسیر و تلخیص، فلسفه، مافوق طبیعه، الهیات، کیمیاگری، کفریات و فنون دیگر است بالغ بر ۱۸۰ جلد است. مهم‌ترین کتاب‌های نوشته شده توسط رازی «الحاوی» و «البرهان» نام دارند. فعالیت‌های رازی در زمینه پزشکی بسیار چشم‌گیر است. با مطالعه آثار او می‌توان دریافت که نه‌تنها در پزشکی، بلکه در جراحی هم صاحب نظر بوده است. برای مثال، در یکی از آثار خود تاکید کرده است که در صورتی که سنگ مثانه از روش‌های طبی قابل درمان نباشد، باید آن را با انجام عمل جراحی درمان کرد. از دیگر نظریه‌ها و یافته‌های رازی می‌توان به قدم‌های وی در حوزه شکستگی‌ها و دررفتگی‌ها، تاکید به نقش خوراک بر تندرستی و نوشته‌هایی درباره بیماری‌های کودکان اشاره کرد.

فیلسوف لذت و رنج، در اندیشه به ماهیت و غایت هستی

رازی نظریاتی در باب فلسفه نیز داشت. او از تفکرات فلسفی رایج عصر خود که فلسفه ارسطویی‌- افلاطونی بود، پیروی نمی‌کرد و عقاید خاص خود را داشت که مورد انتقاد اهل فلسفه قرار می‌گرفت. او در فلسفه به سقراط و افلاطون متمایل بود و تأثیراتی از افکار هندی و مانوی در فلسفه او به چشم می‌خورد. با این وجود هرگز تسلیم افکار مشاهیر دیگر نمی‌شد و اطلاعاتی را که از پیشینیان به‌دست آورده بود مورد مشاهده و تجربه قرار می‌داد و سپس نظر و قضاوت خود را بیان می‌کرد و این را حق خود می‌دانست که نظرات دیگران را تغییر دهد یا تکمیل کند.

رازی فلسفه را چنین‌ تعریف می‌کند که انگار «فلسفه تشبه به خداوند عزوجل است به قدر طاقت انسانی» و چون آفریدگار بزرگ در نهایت علم و عدل و رحمت است پس نزدیک‌ترین افراد به خالق، داناترین و عادل‌ترین و رحیم‌ترین آن‌ها است. طبق نظریات رازی، جهان سراسر شر و رنج است و تنها راه نجات، عقل و فلسفه‌ است و روان‌ها از تیرگی این عالم پاک نمی‌شود و نفس‌ها از این رنج رها نمی‌شوند مگر از طریق فلسفه؛ در فلسفه اخلاق رازی مسئله لذت و رنج از اهمیت زیادی برخوردار است.

کاشف «الکل» و «اسید سولفوریک»؛ پدر علم شیمی جهان

رازی تحصیل شیمی را پیش از پزشکی آغاز کرد. او با وجود اینکه کیمیاگری را باور داشت، پایه‌گذار شیمی نوین است و آثار ارزنده‌ای از خود در باب این علم به‌جای گذاشته است. مهم‌ترین کتاب رازی در زمینه شیمی، کتاب «سرّ الاسرار» است.

با وجود گذشت سال‌های بسیار، زکریای رازی هنوز بزرگ‌ترین شیمی‌دان ایرانی است و از همین رو کشفیات زیادی در زمینه شیمی داشته است که می‌توان از بین آن‌ها به الکل، اسید کلریدریک، استات مس برای شست‌وشوی زخم‌ها، مرگ موش و اسید سیتریک اشاره کرد.

علاوه بر این‌ها، رازی کشفیاتی در زمینه پزشکی نیز دارد. او اولین کسی است که تفاوت‌های بین آبله و سرخک را بیان کرد و آن‌ها را از یکدیگر تمیز داد. او همچنین نخستین پزشکی است که داروهای الکالوئیدی غیرسمی را ساخت و در درمان بیمارانش استفاده کرد.

رازی در سال‌های پایانی عمر، بینایی خود را از دست داد. ابوریحان بیرونی سبب کوری او را کار کردن با مواد شیمیایی مختلف و بخار جیوه بیان کرده است. مهم‌ترین دلیل شهرت وی بین مردم، کشف الکل و اسید سولفوریک به شمار می‌رود.

نظر استاد شهید «مرتضی مطهری» درباره اتهامات به رازی و اعتقاد شیعی او

برخلاف منتقدان رازی، برخی انتساب انکار نبوت به رازی را اتهامی بیش ندانسته‌اند و بر آن‌اند که شواهدی مبنی بر اعتقاد رازی به شریعت و معاد وجود دارد. صاحبان این رأی، به سخن ابن ابی اصیبعه درباره ساختگی بودن کتاب‌های ملحدانه رازی و همچنین به اشاراتی در کتاب‌های طب الروحانی و السیرة الفلسفیه استناد می‌کنند که حاکی از اعتقاد رازی به خدا و حیات پس از مرگ و پایبندی او به شریعت و اصول اخلاقی است.

به نظر شهید مطهری، چون تمام کتاب‌های رازی در دسترس نیست نمی‌توان پیرامون او اظهار نظر قطعی کرد، اما از مجموعه قرائن به دست می‌آید که او منکر نبوت نبوده بلکه با مدعیان دروغین نبوت در ستیز بوده است. و حتی بعید نیست که او شیعه دوازده  امامی بوده باشد و به همین دلیل اسماعیلیان بر او می‌تاختند.