تبریز به صورت توفنده برپا خاست و حرکتی را آغاز کرد که در آن همه اقشار، از بازاری گرفته تا دانشگاهی حضور یافتند حتی برخی از ارتشیان از برخورد قهری و خونین با مردم خودداری کردند. در این میان البته نقش رهبری و هدایت روحانیت به خصوص مرحوم شهید قاضی طباطبایی غیر قابل انکار است.
اکنون بعد از 41 سال، سالروز قیام ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ تبریز فرصت مناسبی برای بازخوانی نقش و جایگاه آذربایجان در انقلاب اسلامی است. از این زوایه بیانات رهبر معظم انقلاب در روز 27 بهمن ماه امسال اهمیت خاصی دارد. اینکه از منظر ایشان این حادثه درسی مهم و همچون موتور پیش‌برنده ملت در پیروزی انقلاب اسلامی است بر این واقعیت صحه می گذارد که انقلاب اسلامی محدود و منحصر به تهران نبوده و مناطق مختلف کشور هر یک به سهم خود در پیشبرد انقلاب اسلامی سهمی به سزا داشتند. با این حال نقش آذربایجان از هر جهت خاص و ویژه است. به تعبیر رهبر معظم انقلاب مردم آذربایجان در همه تحولات مهم اجتماعی و سیاسیِ ۱۳۰ سال گذشته کشور مانند قضیه تنباکو، مشروطه، نهضت ملی‌شدن صنعت نفت، انقلاب اسلامی و دفاع مقدس از اصلی‌ترین محورهای مبارزه بوده‌اند و این، شناسنامه و تاریخ پرافتخار آذربایجان است.
سال 1356 سال شتاب نهضت اسلامی با حوادث مهمی چون شهادت حاج آقا مصطفی خمینی، فوت دکتر شریعتی، اهانت روزنامه‌ی اطلاعات به رهبری نهضت، قیام 19 دی قم در اعتراض به اهانت صورت گرفته و سرانجام قیام 29 بهمن تبریز در چهلم شهدای قیام مردم قم است. هر یک از حوادث پیش گفته از عوامل شتاب‌زای نهضت برای تبدیل به قیام همگانی بود. آذربایجان هم چنانکه در تاریخ پر فراز و نشیب ایران نقش مهمی داشته، در جریان نهضت اسلامی با قیام شورانگیز 29 بهمن پیوستگی گسست‌ناپذیر خود را با ایران و حرکت اسلامی مردم آن به اثبات رساند. قیام مردم تبریز در سال 1356در واقع عکس‌العمل مردم غیور آذربایجان به اهانت صورت گرفته به ساحت مرجعیت و زعامت سیاسی مذهبی تشیع بود. چندی قبل از این قیام، مراسم باشکوهی برای تجلیل و ترحیم فرزند ارشد امام خمینی، حاج آقا مصطفی در تبریز منعقد شده بود.
قیام 29 بهمن مردم تبریز در سال ۱۳۵۶ اولین حلقه زنجیره‌ای بود که قیام 19 دی مردم قم را به قیام‌های پی در پی ایران زمین متصل نمود. در این روز تاریخی، مردم غیور تبریز در بزرگداشت چهلم شهدای واقعه خونین ۱۹ دی قم، حماسه قهرمانانه ای را رقم زدند که در تاریخ خیزش های مردمی ایران بر ضد طاغوت ماندگار شد و دامنه آن به نهضت شکوهمند ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ منتهی گشت.
جنبه نمادین و تاریخی قیام
تاریخ پرفراز و نشیب آذربایجان در طول قرن های متمادی، جولانگاه تاخت و تاز اقوام بیگانه بوده است؛ اما نپذیرفتن یوغ استبداد و استعمار را مردان این خطه از سرزمین ایران به وضوح نشان داده اند. پیروزی دموکرات ها در آمریکا و ایجاد فضای باز سیاسی موجب فروکش شدن اختناق در کشور شد. با احیاء شدن برخی از احزاب و گروه ها که جرأت فعالیت نداشتند، بر سیر مخالفان شاه افزوده شد. شاه با حمایت های بی دریغ آمریکا (کارتر) که او را «رهبر مقتدر» و ایران را «جزیره ثبات» در منطقه ناآرام خاورمیانه خوانده بود با حمله به امام خمینی (ره) به صورت کینه توزانه، چالش بزرگ خویش را با مردم ایران آغاز نمود. ابتدا دستور چاپ مقاله موهن را علیه ایشان صادر کرد. سپس با اعتراض مردم شهر قم روبرو شد که عکس العمل رژیم، به رگبار بستن مردم بی دفاع این شهر بود. در اربعینِ شهدای این شهر، قیام 29 بهمن تبریز به وقوع پیوست که از اولی گسترده تر بود. در پی قیام تبریز نیروهای مذهبی با ارشاد، آقای قاضی طباطبایی به مبارزه با رژیم پرداختند. با اعلام عزای عمومی در چهلم شهدای شهر قم در تبریز و تنظیم اعلامیه ای به امضاء 9 تن از علمای تبریز چون؛ قاضی طباطبایی، سیدحسن انگجی، عبدالحسین غروی، میرزا کاظم دینوری و ... قیام صورت علنی به خود گرفت و بازار تبریز به تعطیلی کشانده شد و بازاریان مذهبی در کنار سایر اقشار مردم همسو با نهضت اسلامی شدند. در روز حادثه با ممانعت شهربانی از ورود به مسجد قزللی و توهین یکی از مأموران رژیم به مکان امن خالق هستی درگیری آغاز می شود. خط قرمز رژیم با شعار «مرگ برشاه» در این روز عظیم شکسته می شود. به طوری که پس از این قیام در تمام شهرهای ایران این شعار طنین انداز می شود. دانشجویان دانشگاه تبریز نیز به پیروی از علمای این شهر با راهنمایی قاضی طباطبایی اعلامیه ای صادر و مردم را به برگزاری مراسم چهلم شهدای شهر قم دعوت نمودند. دانشگاه تبریز در دو جریان مختلف یعنی؛ قیام 29 بهمن تبریز و جنبش دانشجویی دانشگاه تبریز نقش خود را به خوبی ایفا نمود؛ به خصوص در جریان دوم، که اساتید مسلمان تبریز در کنار دانشجویان با انتشار بیانیه ها و تحصن های اعتراض آمیز تا پیروزی انقلاب اسلامی در سنگر مبارزه با کفر و الحاد حضور داشتند. انقلاب اسلامی ایران از جنبه میزان شرکت نخبگان، حائز اهمیت فراوان می باشد. به جزء وابستگان رژیمی همه مردم ایران دعوت امام خمینی (ره) را لبیک گفتند و هر کس نسبت به توان خود به صفوف مبارزه پیوست. ضربه مردم مسلمان ایران در این روزها به نظام سلطنتی ترمیم ناپذیر بود به صورتی که کمر رژیم را استراتژی «چهلم ها» شکست.
روایت شنیدنی رهبر معظم انقلاب از قیام تبریز
رهبر معظم انقلاب اسلامی، همه ساله به مناسبت سالروز این رخداد سرنوشت ساز، ضمن دیدار با مردم انقلابی آذربایجان به ویژه شهر تبریز، مبارزات و مجاهدات بالنده مردم این خطه سرافراز را یادآوری و مهم‌ترین موضوعات روز و مسائل داخلی، منطقه ای و جهان اسلام را تبیین و تحلیل می فرمایند.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در سخنرانیهای خود به مناسبت سالروز قیام ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ مردم تبریز علیه رژیم پهلوی از این روز با عناوینی چون روز مبارک، روز تاریخی، مناسبت با شکوه و فراموش نشدنی، حادثه اربعینی، حادثه ای با چندین معنا، حادثه تعیین کننده و پرچم عزت و افتخار یاد فرموده و همواره بر اهمیت این روز به عنوان سرآغاز سلسله اربعین های شهدای قیام های مردمی در تمامی شهرهای ایران و تأثیر آن در پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ تأکید داشته اند.
مردم آذربایجان در همه تحولات مهم اجتماعی و سیاسیِ ۱۳۰ سال گذشته کشور مانند قضیه تنباکو، مشروطه، نهضت ملی شدن صنعت نفت، انقلاب اسلامی و دفاع مقدس از اصلی‌ترین محورهای مبارزه بوده‌اند و این، شناسنامه و تاریخ پر افتخار آذربایجان است.
