به گزارش خبرنگار فرهنگی حیات، نوزدهم اردیبهشت، به عنوان روز بزرگداشت مقام «شیخ کلینی» نامگذاری شده است. عالم و محدث بزرگی که یکی از چهار کتاب بزرگ مذهب شیعه مشهور به: «کتب اربعه» از اوست: «اصول کافی»

شیخ ابوجعفر محمّد بن یعقوب بن اسحاق ورامینی رازی معروف به کُلِینی، شیخ کلینی و ثقةالاسلام کلینی (۲۵۸ - ۳۲۹ ه.ق) عالم، فقیه و محدث بزرگ شیعه، مشهورترین دانشمند فقیه شیعه در نیمه اول قرن چهارم (ه ق) و نویسنده کتاب شریف «کافی»: نخستین کتاب از کتب اربعه حدیثی و فقهی شیعه است.

او در دوران غیبت صغری امام عصر ارواحنا فداه در روستای کُلین (که امروز از توابع حسن آباد شهر ری است) به دنیا آمد و در دامان پدر و دایی بزرگوارش که هر دو از راویان اهل بیت (علیهم السلام) و دانشمندان مهم آن دیار بودند رشد و تربیت یافت و سپس برای تکمیل دانش خود به ری مسافرت کرد و در آنجا از حضور ابو الحسن محمّد بن اسدی کوفی بهره برد، سپس به قم رفت تا از محدثان و اصحاب ائمه نیز به استماع و فراگیری حدیث بپردازد و در آنجا از حضور بزرگانی چون احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی، احمد بن ادریس اشعری قمی، و عبدالله بن جعفر حمیری (صاحب کتاب قرب الاسناد) استفاده فراوانی کرد.

عالمی که «اعتماد اسلام» شد

موقعیت علمی کلینی در بغداد به گونه ای بود که شیفتگان فراگیری حدیث از سایر شهرهای جهان اسلام برای استماع احادیث معتبر به بغداد شتافته و از حضورش بهره می‌بردند. شهرت او آن چنان بود که شیعیان شهرهای اسلامی کلینی را بهتر و بیشتر از نوّاب اربعه امام زمان (ارواحنا فداه) می‌شناختند. او حتی به فقه و حدیث اهل سنت تسلط داشت و بر اساس فقه چهار فرقه اهل سنت فتوا می‌داد و همه مردم او را مجتهد و محدّثی جامع الشرایط و مورد اعتماد می‌دانستند.

جایگاه کلینی نزد دانشمندان بزرگ اسلام چنان والاست که حتی امروزه دانشمندان اهل سنت مثل آلوسی به روایت‌های او اعتماد می‌کنند و بزرگانی مثل خطیب بغدادی، ابن عساکر، ابن حجر عسقلانی، و ابن اثیر او را ستوده و احیاگر اندیشه ناب شیعه و مکتب خاندان پیامبر اکرم «علیهم السلام» معرفی کرده‌اند. کلینی پس از کسب فیض از ده‌ها استاد و محدث در شهرها و مناطق مختلف سرانجام به بغداد رسید. مدت مسافرت کلینی به درستی معلوم نیست؛ اما در این شکی نیست که در طول مسافرت‌ها چنان علم و فضل خود را به نمایش گذاشت و تصویری از یک عالم شیعه حقیقی در اذهان مردم هر دیار مجسم ساخت که وقتی به بغداد پای نهاد فردی گمنام نبود. شیعیان به او افتخار می‌کردند و اهل سنت به دیده تحسین به او می‌نگریستند.

تقوا و علم و فضیلت او در اندک مدتی شهره آفاق گشت، تا جایی که عامه بزرگان و اندیشمندان معاصر ایشان در مشکلات دینی به او مراجعه کرده و پیروان فرق اسلامی در فتوا به او روی می‌آوردند. به همین مناسبت به «ثقة الإسلام» شهرت یافت و او نخستین کسی است که در دوره اسلامی به این لقب مفتخر شد. شیخ کلینی یعنی کتاب پر ارج و گران‌سنگ کافی، یعنی آبشخور پاک معارف اهل‌بیت (علیهم‌السلام)، یعنی کوثر شیرین حدیث در کویر تاریخ، یعنی سرچشمۀ زلال دوستداران آل محمد (صلوات‌الله‌علیهم اجمعین).

پرآوازه‌ترین شخصیت شیعه

عظمت و بزرگی کلینی در میان اهل تسنن به قدری است که ابن اثیر روایتی از پیامبر نقل می‌کند که فرمود: «خداوند در آغاز هر قرن شخصی را برمی‌انگیزد که دین او را زنده و نامدار نگه‌دارد.» آنگاه به گفتگو پیرامون این حدیث پرداخته و می‌گوید: احیا کننده مذهب شیعه در آغاز قرن اول هجری محمد بن علی امام باقر (ع)، در ابتدای قرن دوم علی بن موسی امام رضا (ع) و در ابتدای قرن سوم ابوجعفر محمد بن یعقوب کلینی رازی بوده است.

به جرأت می‌توان گفت کلینی نام آورترین و بلند آوازه ترین اندیشمند عصر خود بود. عصری که اوج تلاش محدّثین و علمای بزرگ و حتی نواب خاص امام عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف است.

ثقةالاسلام شیخ محمد کلینی با چهار سفیر و نمایندۀ خاص حضرت امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف که در طول غیبت صغری ۶۹ سال رابط بین آن حضرت و شیعیان بودند، هم عصر بود.

با اینکه آن چهار تن از فقها و محدثین بزرگ شیعه بودند و شیعیان آنها را به جلالت قدر می‌شناختند، اما کلینی مشهورترین شخصیت عالی مقامی بود که در آن زمان میان شیعه و سنی با احترام می‌زیست و به‌طور آشکار به ترویج مذهب حق و نشر فضایل اهل‌بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام همت می‌گماشت.

عموم طبقات او را به راستی و درستی گفتار و کردار و احاطه کامل بر احادیث و اخبار می‌ستودند، به‌ طوری که نوشته‌اند شیعه و سنی در اخذ فتوا به او مراجعه می‌کردند و در این باره مورد وثوق و اعتماد هر دو فرقه بود.

وی در امانت، عدالت، تقوا و فضیلت و حفظ و ضبط احادیث، که همه از شرایط یک فرد محدث موثق جامع الشرایط است، سر آمد روزگار بود.

مثل او نیامده است...

نجاشی می‌گوید: «او در زمان خود، شیخ و پیشوای شیعه در شهر ری بود و حدیث را از همه بیشتر ضبط کرده و بیشتر از همه مورد اعتماد است.» و ابن طاووس در وصف ایشان چنان می‌فرماید: «توثیق و امانت شیخ کلینی مورد اتفاق همگان است.»

ابن اثیر هم با جمله: «او به فرقه امامیه در قرن سوم زندگی تازه‌ای بخشید و عالم بزرگ و فاضل مشهور در آن مذهب است.» از وی تمجید می‌کند و ابن حجر عسقلانی در رابطه با ایشان جمله: «کلینی از رؤسا و فضلای شیعه در ایام مقتدر عباسی است.» را به کار برده است.

محمدتقی مجلسی نیز در خصوص این فقیه بزرگ گفته است: «حق این است که در میان علمای شیعه مانند کلینی نیامده است و هر کس در اخبار و ترتیب کتاب او دقت کند، درمی‌یابد که از جانب خداوند مورد تأیید بوده است.»

امام عصر(عج): کتاب «کافی» برای شیعه ما کافی است

کتاب کافی، معروف‌ترین تألیف کلینی کتاب با عظمت و گرانقدر و نفیس «کافی» است که نه تنها بزرگترین کار اوست؛ بلکه در جامعه اسلامی کتاب معتبری در حدیث چون کافی تألیف نشده است.

جمله‌ای است منسوب به امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف که فرمود «الکافی کافٍ لشیعتنا»، کافی شیعیان ما را کفایت می‌کند.

کافی نخستین کتاب از کتب اربعه است. کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتب اربعه یا اصول اربعه)، به چهار مجموعه کتاب حدیثی مهم شیعه گفته می‌شود که بعد از قرآن کریم، منبع اصلی عقاید و احکام شیعیان به شمار می‌آیند. به‌دلیل درهم آمیختگی احادیث صحیح و جعلی اسلامی، سه تن از بزرگان شیعه، اقدام به گردآوری و نوشتن چهار مجموعه کتاب روایی کردند که به کتب اربعه معروف هستند. این کتاب‌ها به کافی، تهذیب، استبصار و من لا یحضره الفقیه مشهورند.

سال فروریختن ستارگان!

سال ۳۲۹ هجری قمری سالی است که سال «تناثر نجوم» نام گرفته است: سال فرو ریختن ستاره‌ها و سالی که آسمان علمِ این دنیای خاکی، بی‌ستاره ماند.

کلینی در حالی که بیش از ۷۰ سال از عمرش می‌گذشت و پس از ۲۰ سال تلاش در تدوین کتاب کافی و تحمل رنج‌ها، غربت‌ها و مشقت‌ها، در این سال به ملاقات با معبود و معشوق شتافت. او در خود آرامشی احساس می‌نمود، آرامشی که نشان از ایثار و از خود گذشتگی و ادای تکلیف او داشت.

آری در این سال راد مرد بزرگ عالم تشیع در ماه شعبان جهان فانی را وداع کرد. دانشمند نامی بغداد «ابوقیراط» بر پیکر پاکش نماز خواند. شیعیان با دلی پراندوه و با احترام آن مرد خدا را در «باب کوفه» بغداد به خاک سپردند.

در همین سال با رحلت آخرین نایب امام زمان، «علی بن محمد سمری» غیبت کبرای آن حضرت نیز آغاز شد. شیخ بزرگ شیعه، محمدبن یعقوب کلینی نیز در همین سال پرخسارت و پرمصیبت، جهان تشیع را به سوگ فقدان بی جبران خویش نشاند.

سلام بر او روزی که تولد یافت و روزی که در آسمان دنیای اسلام چون آفتاب درخشید و روزی که در پیشگاه الهی بر انگیخته خواهد شد.