ماه محرم؛ ماه حماسه و عرفان رخدادها و اعمال شب و روز اول محرم
ماه محرّم، ماه غم و اندوه اهل بیت (علیهم السلام) و شیعیان آنهاست و ماه شهادت و یادآورى دلاورى‌ها و شجاعت‌ها و ایثارهاى سیدالشهدا امام حسین(ع) و یاران با وفاى او در کربلاست. در حدیثى از امام على بن موسى الرّضا(ع) آمده است:«هنگامى که ماه محرم فرا مى‌رسید، کسى پدرم را خندان نمى‌دید و همواره محزون و غمگین بود تا روز دهم یعنى روز عاشورا؛ آن روز روزِ مصیبت و حزن و اندوه و گریه پدرم بود و مى‌فرمود امروز روزى است که حسین(ع) شهید شده است».
ماه محرم، ماه حماسه و ماتم است و سزاوار است همه ارادتمندان اهل بیت (علیهم السلام) با تشکیل مجالس سوگوارى، هرچه باشکوهتر در تعظیم این شعائر بکوشند و خطباى گرامى فلسفه شهادت آن بزرگواران و آثار مهم آن را براى بقاى اسلام و تشیع، شرح دهند و مخصوصاً جوانان و نوجوانان خود را با این مراسم آشنا کنند و در انجام این مراسم از آنچه که مایه وهن مذهب در نظر دوست و دشمن مى‌شود، جدا بپرهیزند و توجه داشته باشند که عاشورا و مراسم حسینى است که اسلام را زنده نگه داشته است و هر سال خون تازه‌اى در رگ‌های اسلام جارى مى‌سازد و تا مراسم حسینى، پرشور، پر شعور و پرشکوه برپاست، آسیبى به اسلام نخواهد رسید.
اعمال مخصوص این ماه به همراه برخی از وقایع آن می‌آید:
اول محرم:
آغاز سال هجرى قمرى است، گرچه هجرت در ماه ربیع الاول صورت گرفت، ولى به مناسبت آغاز سال، سزاوار است همه مؤمنان به یاد حادثه عظیم هجرت و آثار مهم آن در تاریخ اسلام و فداکارى هاى مولاى متّقیان على(ع) در لیلة المبیت باشند.
دوم محرم:
روز ورود امام حسین(ع) و یارانش به سرزمین کربلا (در سال 61 هجرى قمرى) است که سرآغاز حماسه هاى عظیم عاشورا است.
هفتم محرم:
روز بستن آب به روی سپاه امام حسین (ع) است، در این روز دستورى از سوى عبیداللّه بن زیاد براى عمر بن سعد رسید که بین حسین(ع) و یارانش و آب حایل شوند، تا قطره‌اى از آب فرات ننوشند.
نهم محرم (تاسوعا):
«شیخ کلینى» از امام صادق(ع) نقل مى‌کند که آن حضرت فرمود: "روز تاسوعا، روزى است که امام حسین(ع) و یارانش را در کربلا محاصره کرده و دشمنان براى جنگ با آن حضرت اجتماع کردند و پسر مرجانه و عمر بن سعد از زیادى لشکر خویش خوشحال شدند و امام حسین(ع) و اصحابش را در آن روز ضعیف شمردند و یقین کردند که براى امام حسین(ع)یاورى نخواهد آمد و مردم عراق وى را کمک نخواهند کرد" آنگاه آن حضرت فرمودند:
«بِأبی المُسْتَضْعَفُ الغَریبُ; پدرم فداى آن ضعیفِ غریب باد».
در این روز شمر همراه با نامه‌اى از سوى عبیداللّه بن زیاد خطاب به عمر بن سعد وارد کربلا شد که بر امام حسین(ع) و یارانش سخت بگیرد تا تسلیم شوند و وادار به بیعت گردند و در صورت امتناع، همه آنها را به قتل برساند. امام حسین(ع) حاضر به پذیرش ذلّت بیعت با دشمن نشد؛ ولى از آنان خواست که آن شب را به وى مهلت دهند، تا به عبادت و دعا و نماز بپردازد، و فردا در معرکه نبرد با آنان روبه رو خواهد شد.
دهم محرم (عاشورا):
روز پرحماسه و فراموش نشدنى تاریخ اسلام و تشیّع؛ روز فداکارى، جانبازى و شهادت سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبداللّه الحسین(ع) و یاران باوفایش، در سرزمین کربلا (در سال 61 هجرى قمرى) است.
دوازدهم محرم:
روز شهادت امام زین العابدین(ع) (بنابر روایتى در سال 94 یا 95 هجرى قمرى) است.
بیست و پنجم محرم:
روز شهادت امام زین العابدین(ع) است بنابر روایتى دیگر.
اعمال ماه محرم
1ـ به هنگام رؤیت هلال محرّم، مستحب است تکبیر بگویى و اگر مى‌توانى دعاى مشروحى را که سیّد در «اقبال الاعمال» آورده است، بخوانى.
2ـ در شب اوّل محرّم صد رکعت نماز بخوان و در هر رکعت سوره «حمد» و «قل هو اللّه» (سوره توحید) را مى‌خوانى و هر دو رکعت را به یک سلام پایان مى‌دهى؛ در روایتى از رسول خدا(ص) آمده است:
"هر کس این نمازها را بخواند و روز اوّل ماه محرّم را روزه بگیرد، مانند کسى است که در طول سال بر انجام خیر مداومت داشته باشد و تا سال آینده از فتنه ها محفوظ خواهد بود و اگر بمیرد وارد بهشت خواهد شد".
3ـ مطابق روایت دیگرى از رسول خدا(ص) در شب اوّل محرم دو رکعت نماز مى‌خوانى به این نحو:
در رکعت اوّل سوره «حمد» و سوره «انعام» و در رکعت دوم سوره «حمد» و سوره «یس».
علاوه بر این نمازها، مستحب است نماز اوّل هر ماه نیز خوانده شود که با مراجعه به نشانی اینتر نتی زیر می‌توانید از چگونگی انجام آن مطلع شوید:
http://persian.makarem.ir/prayer/?gid=270#
4ـ در روز اوّل محرّم، روزه گرفتن مستحب است، که در روایتى امام رضا(ع) فرموده‌اند:
"هر کس این روز را روزه بگیرد و حاجت خویش را از خداوند بخواهد، خداوند دعایش را به اجابت خواهد رساند، این روز همان روزى بود که حضرت زکریّا در آن، از خداوند فرزندى را طلب کرد و خداوند دعایش را به اجابت رساند و یحیى را به وى عنایت فرمود".
5ـ از امام على بن موسى الرضا(ع) نقل شده است که رسول گرامى اسلام(ص) روز اوّل محرّم، دو رکعت نماز مى‌خواند و پس از نماز دست‌ها را بلند مى‌کرد و این دعا را سه مرتبه قرائت مى‌کرد:
اَللّـهُمَّ اَنْتَ الاِْلـهُ الْقَدیمُ، وَ هذِهِ سَنَةٌ جَدیدَةٌ،
خدایا تویى معبود ازلى و این سال تازه است
فَاَسْئَلُکَ فیهَا الْعِصْمَةَ مِنَ الشَّیْطـانِ، وَ الْقُوَّةَ عَلى هذِهِ النَّفْسِ الاَْمّارَةِ بِالسُّوءِ، وَ الاِْشْتِغالَ بِما یُقَرِّبُنى اِلَیْکَ،
از تو خواهم در این سال نگهداریم را از شیطان و نیروى بر این نفس که پیوسته به گناه فرمان مى دهد و سرگرمى بدانچه مرا به تو نزدیک کند
یا کَریمُ یا ذَاالْجَلالِ وَالاِْکْرامِ، یا عِمادَ مَنْ لا عِمادَ لَهُ، یا ذَخیرَةَ مَنْ لا ذَخیرَةَ لَهُ، یا حِرْزَ مَنْ لا حِرْزَ لَهُ، یا غِیاثَ مَنْ لا غِیاثَ لَهُ، یا سَنَدَ مَنْ لا سَنَدَ لَهُ، یا کَنْزَ مَنْ لا کَنْزَ لَهُ،
اى صاحب جلالت و بزرگوارى، اى تکیه گاه کسى که تکیه گاهى ندارد، اى ذخیره آن کس که ذخیره ندارد، اى پناهگاه آن کس که پناهگاهى ندارد، اى فریادرس آن کس که فریادرسى ندارد، اى پشتیبان آن کس که پشتیبانى ندارد، اى گنج آن کس که گنجى ندارد،
یا حَسَنَ الْبَلاءِ،یا عَظیمَ الرَّجآءِ، یا عِزَّ الضُّعَفآءِ، یا مُنْقِذَ الْغَرْقى، یا مُنْجِىَ الْهَلْکى، یا مُنْعِمُ یا مُجْمِلُ، یا مُفْضِلُ یا مُحْسِنُ،
اى که آزمایشت نیکوست، اى بزرگ مایه امید، اى عزت بخش ناتوانان، اى نجات بخش غریقان، اى خلاص کننده هالکان، اى نعمت بخش، اى زیباپرور، اى فزون بخش، اى نیکوده،
اَنْتَ الَّذى سَجَدَ لَکَ سَوادُ اللَّیْلِ وَنُورُ النَّهارِ، وَضَوْءُ الْقَمَرِ وَشُعاعُ الشَّمْسِ، وَدَوِىُّ الْمآءِ وَحَفیفُ الشَّجَرِ، یا اَللهُ لا شَریکَ لَکَ،
تویى که سجده کرد (و به کمال خضوع درآمد) برایت سیاهى شب و روشنى روز و تابش ماه و شعاع خورشید و صداى ریزش آب و بهم خوردن درخت، اى خدایى که شریک ندارى،
اَللّـهُمَّ اجْعَلْنا خَیْراً مِمّا یَظُنُّونَ، وَاغْفِرْلَنا ما لا یَعْلَمُونَ، وَلا تُؤاخِذْنا بِما یَقُولُونَ، حَسْبِىَ اللهُ لا اِلـهَ اِلاَّ هُوَ،
خدایا قرارمان ده بهتر از آنچه مردم گمان کنند و بیامرز از ما آنچه را که نمى دانند و مگیر ما را بدانچه گویند بس است مرا خدا، معبودى جز او نیست،
عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ، امَنّا بِهِ، کُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا، وَما یَذَّکَّرُ اِلاَّ اُولُوا الاَْلْبابِ،
بر او توکل کنم و اوست پروردگار عرش عظیم، ایمان داریم به او و هرچه هست از نزد پروردگار ماست و اندرز نگیرند جز خردمندان،
رَبَّنا لاتُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ اِذْ هَدَیْتَنا، وَهَبْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً، اِنَّکَ اَنْتَ الْوَهّابُ.
پروردگارا منحرف مساز دلهاى ما را پس از آن که هدایتمان کردى و ببخش به ما از پیش خود رحمتى که براستى تویى بخشایشگر.
6ـ مرحوم «شیخ طوسى» فرموده است که مستحب است دهه اوّل محرّم را روزه بگیرد; ولى در روز عاشورا از غذا و آب امساک نماید، امّا روزه نگیرد، و چون وقتِ عصر فرا رسید، به مقدار کمى، تربت تناول کند (زیرا روزه گرفتن در این روز شیوه بنى امیّه بود که به شکرانه جریان کربلا، روزه مى گرفتند).
منابع:
- پایگاه اینترنتی آیت‌الله العظمی ناصر مکارم شیرازی www.makarem.ir
