به گزارش پایگاه خبری حیات به نقل از ایرنا، آوازه فرش ملایر سال‌هاست به آنسوی مرزها رسیده، از موزه تاریخ هنر وین در اتریش گرفته تا آلمان و انگلیس و امروز در قلب واتیکان خودنمایی می‌کند و با قدمت و شکوه تاریخی خود، پاپ فرانسیس را بدرقه می‌کند.
از اول اردیبهشت(۲۱ آوریل ۲۰۲۵) که پاپ فرانسیس پس از طی یک دوره بیماری در سن ۸۸ سالگی درگذشت، واتیکان عکسی را از پیکر بی‌جان پاپ فرانسیس دوم در تابوت منتشر کرد که روی یک فرش قرمز و خوش نقش و نگار قرار داشت.
به سرعت این عکس در فضای مجازی دست به دست شد و در تصاویری که از مراسم وداع مسیحیان کاتولیک با پاپ فرانسیس رهبر کاتولیکای جهان در کلیسای سنت پیتر مخابره شد، وجود یک فرش دستبافت ایرانی با ابعاد بزرگ زیر تابوت پاپ خودنمایی کرد، طبق گزارش‌های اعلام شده، این فرش دستبافت با ابعاد پنج در هفت متر، قدمتی بیش از ۱۰۰ سال دارد که در شهر ملایر به طور خاص برای هدیه به واتیکان بافته شده است.
گمانه‌زنی‌های زیادی درباره اصالت این فرش وجود دارد که آیا این فرش بافته ملایر است یا دیگرهای شهرهای ایران که در فرش دستباف دستی قدمت دارند، اما فارغ از ملایری بودن، کاشانی و یا اصفهانی بودن این فرش، مهم اصالت و دیرینگی فرش ایرانی است که امروز در بزرگترین آئین‌های مسیحیان خودنمایی می‌کند.
البته این اتفاق پیش از این نیز تکرار شده و گویا رسم بر این است که در آیین های مهم واتیکان از جمله آیین تشییع و وداع با پاپ، فرش های نفیس ایرانی در کلیسای سنت پتر پهن می شود.
فرش‌های دستباف ایرانی همواره به‌عنوان نمادی از هنر، فرهنگ و اصالت شناخته می‌شوند و با تنوع طرح، اصالت نقوش و رنگ‌های گرم، جایگاه ویژه‌ای در میان علاقه‌مندان به هنر فرش در سراسر جهان دارند، رنگ لاکی از جمله رنگ‌های سنتی در قالیبافی ایرانی است که نماد شور، انرژی و حیات به شمار می‌رود.
ملایر یکی از شهرهای اصیل ایران در فرش دستباف
در این میان فرش ملایر در استان همدان به عنوان یکی از اصیل‌ترین و معروفترین فرش‌های دستباف ایران شناخته می‌شود که به دلیل کیفیت بالا، طرح‌های منحصربه‌فرد و رنگ‌آمیزی طبیعی شهرت دارد.
فرش ملایر در اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی به بازارهای بین‌المللی راه یافت و مورد توجه اروپاییان قرار گرفت و در آن دوران به کشورهایی همچون آلمان، فرانسه و انگلیس صادر می‌شد.
پیچ جوزان، چهارچنگ قدیم، لَچَک تُرنج، حاج خانومی، نقش انگوری، بوته ماهی، گلدانی دره جوزان، پنج ستاره، زیر خاکی و نقش بوته از مهمترین طرح‌های قالی دستباف ملایر است که تاکنون فن بافت فرش پیچ جوزان، نقش ماهی ازندریان، حسین‌آباد شاملو و روستاهای منطقه جوکار و فن نقش فرش چهار چنگ روستای کسب و ننج دارای نشان ملی و در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده که نشان از قدمت و دیرینگی فرش این شهرستان دارد.
میراث فرهنگی با توجه به نقش فرش زیر تابوت پاپ فرانسیس، احتمال می‌دهد این فرش دستباف مربوط به منطقه ازندریان و حسین‌آباد شاملو با نقش فرش بوته ماهی باشد که بسیار مرغوب، باکیفیت و دارای قدمتی طولانی است و ضخامت، کیفیت، دوام و عمر بالا، ساده‌بافی و استفاده از مواد اولیه مرغوب و رنگرزی طبیعی و زیبایی آن با عنوان «ماهی ریزه» منحصر به فرد است.
تاکنون فن بافت فرش پیچ جوزان، نقش ماهی ازندریان، حسین‌آباد شاملو و روستاهای منطقه جوکار و فن نقش فرش چهار چنگ روستای کسب و ننج دارای نشان ملی و در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است.
بافت فرش در ملایر سابقه‌ای چند صد ساله دارد و از دوران قاجار به بعد رونق بیشتری گرفت و این شهرستان به دلیل موقعیت جغرافیایی و دسترسی به مواد اولیه همچون پشم مرغوب و گیاهان رنگزا، به یکی از قطب‌های مهم فرشبافی در غرب ایران تبدیل شده است.
فرش‌بافان از رنگ‌های طبیعی همچون روناس(قرمز)، نیل(آبی)، پوست گردو(قهوه‌ای) و برگ مو(سبز) استفاده می‌کنند و جنس تار و پود فرش از پنبه و پرز از پشمِ باکیفیت و گره مورد استفاده معمولاً گره فارسی است و بیشتر در ابعاد ذرع و نیم و پشتی بافته و فرش‌های بزرگتر ۶، ۹ و ۱۲ متری نیز برای صادرات تولید می‌شوند.
فرش ملایر نه تنها یک کالای تزیینی، بلکه نمادی از هنر، تاریخ و فرهنگ مردم این منطقه است و همچنان در بازارهای جهانی جایگاه ویژه‌ای دارد و همچنان یکی از مراکز مهم تولید فرش دستباف در ایران به شمار می‌رود و بسیاری از کارگاه‌های سنتی و خانوادگی به بافت فرش اشتغال دارند، اما با وجود کهنگی و قدمت بالای این هنر صنایع دستی، با مشکلات و چالش‌هایی مواجه است.
رقابت با فرش ماشینی و تقلبی، کاهش تقاضای داخلی و بین‌المللی، کمبود مواد اولیه باکیفیت، فرار نیروی انسانی ماهر، نبود بازاریابی و برندینگ مؤثر، چالش‌های محیط زیستی و سیاست‌گذاری‌های ناکارآمد از جمله مشکلات پیش روی فرش دستباف ملایر است و نبود تسهیلات، بیمه و مشوق‌های صادراتی برای بافندگان و تولیدکنندگان و بروکراسی اداری، همواره هنرمندان این هنر فاخر را رنج می‌دهد.
فرش دستباف؛ پیشران گردشگری ملایر
این در حالیست که معرفی فرش ملایر به عنوان جاذبه فرهنگی و توریستی همچون ایجاد موزه فرش، می‌تواند به عنوان یکی از پیشران‌های اقتصادی و گردشگری این شهرستان مد نظر قرار گیرد، حمایت از تعاونی‌های بافندگان برای تأمین مواد اولیه و بازاریابی جمعی، تلفیق سنت و مدرنیته و طراحی طرح‌های جدید متناسب با سلیقه امروزی بدون از دست دادن اصالت، استفاده از ظرفیت فروش آنلاین و معرفی این برند از طریق شبکه‌های اجتماعی از دیگر راهکارهایی است که می‌تواند با حمایت دست‌اندرکاران این عرصه در بازارهای جهانی عرض اندام کند.
به گفته یکی از استادکاران ملایری؛ فرش دستباف ملایر چندین بار در دنیا بهترین جایزه‌ها را گرفته و در آلمان به عنوان بهترین فرش‌ها شناخته شده و رونق زیادی داشت و زمانی یک سوم جمعیت این شهرستان از این هنرصنعت ارتزاق می‌کردند، تا سال ۱۳۹۰ اوج کار ما به ویژه در حوزه صادرات بود و بیش از هزار و ۲۰۰ نفر بافنده داشتیم، تا اینکه در سال ۱۳۹۲ به واسطه اعمال تحریم‌ها، فرش ملایر از رونق افتاد.
رئیس خانه فرش دستباف ملایر معتقد است: این شعار باید همواره آویزه گوش ما باشد که «هر فرد ایرانی یک فرش ایرانی»، یا حداقل بگوییم «هر خانه ایرانی یک فرش ایرانی».
«محمد امینی» در گفت و گو با خبرنگار ایرنا تاکید کرد: با توجه به اینکه فرش دستباف ملایر در موزه فرش رُم، اتریش و کشورهای اروپایی نگهداری می‌شود، در کنار این ظرفیت می‌توانیم یک موزه فرش و یک مجموعه تفریحی تعریف و ایجاد کنیم که حتی برای شهرهای دیگر کشور الگو شود.
وی با بیان اینکه هر چه از دستمان می‌آید، باید برای حفظ و احیای فرش دستباف ملایر انجام دهیم تا فردا غبطه نخوریم، افزود: از فرش دستباف ملایر باید یک نماد و اثر خوب به جا بگذاریم، چراکه فرش می‌توان جایگزین نفت شود، فرش زنده کردن یک مجموعه زیبا و مایه آرامش و طبی است، پدر فرش ایران می‌گوید اگر برای دیدن فرش ملایر فرسنگ‌ها بروی و برگردی، ارزشش را دارد.
رییس خانه فرش دستباف ملایر معتقد است که این شعار باید همواره آویزه گوش ما باشد که «هر فرد ایرانی یک فرش ایرانی»، یا حداقل بگوییم «هر خانه ایرانی یک فرش ایرانی».
به گفته او، فرش دستباف به درستی حمایت نشد و نبود سرمایه کافی، به این هنر ضربه زد، اما طی سال‌های اخیر فرش دستباف خوب در بازار داخلی ۴۰ درصد رونق داشت و این یک امتیاز بزرگ است و امیدواریم مشکل صادرات فرش حل شود و به روزی برسیم که همچون گذشته روزانه یک‌هزار تخته فرش خرید و فروش داشته باشیم.
آپارتمان‌نشینی زنان را از فرشبافی دور کرده است
این استادکار فرش دستباف ملایر که این هنر فاخر را از پدر فرا گرفته و به فرزندان خود نیز منتقل کرده است، احداث کارخانه ریسندگی پشم، رنگرزی گیاهی با تمام فرآیند و زنجیره تولید فرش دستباف را از جمله اقدامات و راهکارهای توسعه فرش دستباف این شهرستان عنوان کرد و گفت: برای اجرای این ایده‌ها، نیاز به حمایت برای تامین زمین، سرمایه اولیه و صدور مجوزهای لازم داریم.
مدیرعامل شرکت تعاونی فرش دستباف ملایر و یکی از استادکاران فرش استان نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: اوج توسعه و فروش فرش دستباف ملایر، اوایل دهه ۱۳۸۰ بود و از اول هفته هر چه فرش بافته می‌شد، روز جمعه همه فرش‌ها به فروش می‌رفت، اما اکنون فرش داریم که پنج سال در شرکت تعاونی مانده و خریداری ندارد.
«احمد ملکی» با بیان اینکه این شرکت از سال ۱۳۷۳ زیر نظر جهاد کشاورزی شروع به فعالیت کرد، در عین حال نبود صادرات و عدم تمایل بانوان به بافت فرش به دلیل سکونت در آپارتمان‌ها را از جمله دلایل کم‌رمقی فرش دستباف ملایر دانست و افزود: به مکانی در شهر نیاز داریم تا بانوان در این مکان جمع شوند و فرش ببافند.
مدیرعامل شرکت تعاونی فرش دستباف ملایر؛ فرش زیر تابوت پاپ فرانسیس در واتیکان متغلق به ملایر و نقشه ماهی ریزه ازندریان و بافت این شهر است که مشخص نیست چه سالی به واتیکان هدیه داده شده است.
به گفته وی؛ میزان تولید فرش دستباف در شهرستان ملایر از حدود هزار و ۷۰۰ متر به حدود ۳۰۰ متر رسیده که کاهش چشمگیری دارد، در حالی‌که در گذشته هفته‌ای ۵۰۰ متر فقط در روستای حسین‌آباد شاملو نقش ماهی‌ریزه بافته می‌شد و امروز برای احیای فرش، نیاز به حمایت جدی دولت داریم.
این استادکار فرش دستباف، ملایری بودن فرش زیر تابوت پاپ فرانسیس را تایید کرد و گفت: این فرش نقشه ماهی ریزه ازندریان و بافت این شهر است که مشخص نیست چه سالی به واتیکان هدیه داده شده است.
ملکی با بیان اینکه تمام فرش‌های بافت ملایر به اروپا و آمریکا صادر می‌شد و آنها خواهان فرش ما بودند، ادامه داد: بیشتر فرش‌های ازندریان به صورت ۶، ۹ و ۱۲ متری بافته می‌شد و فرش‌های حسین آبادشاملو به صورت کناره‌های چهار، پنج تا ۱۲ متری بیشتر برای راه‌پله بافته و به کشورهای اروپایی صادر می‌شد که نقش فرش «ماهی‌ریزه» این مناطق بسیار مورد توجه کشورهای اروپایی بود.
وی تاکید کرد: امروز صادرات فرش دستباف ملایر از رونق افتاده و فقط مصرف داخلی داریم، طبق آمار ۸۰ درصد کارگاه‌های فرش تعطیل شده و حدود ۲۰ درصد فعال هستند.
فرش بافی هنر فاخری که کم فروغ شده است
یکی دیگر از استادکاران فرش دستباف "کِسب و ننج" ملایر نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: فرشی که زیر تابوت رهبر کاتولیکای جهان است، با قاطعیت مربوط به ملایر و نقش ماهی ریزه است که موجب افتخار برای ملایری‌ها است.
«محمد خالقی» ادامه داد: امروز فرش دستباف به دلیل تعهدات ارزی و دیگر مشکلات با موانعی مواجه است که صادرات آن را به پایین‌ترین حد خود رسانده است.
وی نقش فرش چهارچنگ کسب و ننج را یکی از منحصر به فردترین نقش فرش‌های ایران دانست و افزود: این نقش فرش باب رنگ زمینه سورمه‌ای همچنان بازار صادراتی خود را دارد و مشتری پسند است.
این استادکار فرش دستباف ملایر با بیان اینکه فرش دستباف کب و ننج بیشتر در اندازه‌های ۶، ۹ و ۱۲ متری و قالیچه بافته می‌شود، ادامه داد: توسعه این نقش فرش باید به صورت متمرکز انجام شود که در حال حاضر بیشتر بافندگان به صورت شخصی و در منازل خود مشغول به بافت فرش هستند.
گرانی مواد اولیه، پایین بودن دستمزدها، کم فروغ شدن صادرات، اعمال تحریم‌ها، تعهد ارزی، کم‌توجهی دولت‌ها به فرش دستباف، قطع شدن بیمه قالیبافان و تغییر ذائقه مردم، همه و همه دست به دست هم داده است تا این هنر فاخر که زمانی رونق بسیاری داشت، از عیار بیفتد و دیگر بافندگان به این هنر اصیل پای‌بند نیستند، اما چشم بافندگان فرش که نان سفره خود را از رج به رج این هنر تامین می‌کنند، به دستان حمایت‌گر دولت است.
لزوم توسعه زیرساخت‌های فرش دستباف
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ملایر نیز با اشاره به تلاش‌های انجام شده برای حفظ آثار ناملموس به ویژه فرش دستباف، گفت: تاکنون چهار نقش فرش مهم ملایر همچون مهارت فن بافت نقش فرش چهارچنگ روستاهای کسب و پنج، مهارت فن بافت فرش نقش ماهی ازندریان و منطقه حسین آبادشاملو و مهارت فن بافت فرش پیچ جوزان و فرش میشن در فهرست میراث ناملموس ثبت شده است.
«ابراهیم جلیلی» افزود: شهرستان ملایر با کسب کارهای خرد به خصوص صنایع دستی، می‌تواند اقتصاد خود را پویا کند و یکی از بهترین هنرهای بومی و دارای شهرت ملی و جهانی، فرش دستباف ملایر است که نیاز مبرم به توجه و حمایت در حوزه‌های مختلف همچون ارائه تسهیلات، صادرات و برگزاری رویداد دارد.
رئیس میراث فرهنگی ملایر: دو جشنواره فرش در شهر ازندریان برگزار شده و سال گذشته نیز جشنواره فرش دستباف کسب و ننج نیز برگزار شد که تداوم این جشنواره‌ها نیازمند حمایت است.
وی با اشاره به برگزاری دو جشنواره فرش در شهر ازندریان، اظهار کرد: سال گذشته نیز جشنواره فرش دستباف کسب و ننج نیز برگزار شد که تداوم این جشنواره‌ها نیازمند حمایت است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ملایر ادامه داد: ملایر دارای یک هویت فرهنگی و تاریخی با بافت تاریخی و آثار چند هزار ساله است که دو برند جهانی انگور و مبلمان منبت را کسب کرده و صاحب هنرهای دستی، فرش دستباف و موقعیت مناسب جغرافیایی مطلوب است.
جلیلی یادآور شد: چنانچه زیرساخت‌های لازم برای توسعه این ظرفیت‌ها فراهم شود و این برندها و شاخص‌ها را با هم پیش ببریم، به طور قطع ملایر رشد چشمگیری در حوزه‌های مختلف خواهد داشت.
رهاورد:
فرش ملایر با تنوع گسترده در طرح، اندازه و رنگ، پاسخگوی سلیقه‌های مختلف است، از فرش‌های کوچک روستایی با نقش‌های هندسی تا قالی‌های بزرگ با طرح لچک و ترنج، همگی نشان‌دهنده هنر و اصالت این منطقه هستند.
صنعتگران محلی خواستار تدوین برنامه‌های حمایتی، معرفی بهتر این محصول در بازارهای جهانی و ایجاد کارگاه‌های آموزشی برای جوانان هستند، فرش ملایر نه تنها یک کالای اقتصادی، بلکه گنجینه‌ای فرهنگی است که حفظ آن نیازمند عزم ملی است.
نظر شما