به  گزارش پایگاه خبری حیات  به نقل از مهر،آخرین باری که یه مقاله بلند رو تا آخر خوندی کی بود؟ آخرین باری که یه فیلم رو بدون چک کردن گوشی‌ات دیدی؟ شاید فکر کنی این یه اتفاق طبیعی تو عصر دیجیتاله اما واقعیت اینه که مغزت در حال تغییر اجباری و نه به نفع تو. یه زمانی می‌گفتن ماهی قرمز فقط ۹ ثانیه حافظه داره. حالا تحقیقات نشون می‌ده که ما انسان‌ها، با این همه هوش و تکنولوژی، به طور متوسط بعد از ۸ ثانیه تمرکزمون رو از دست می‌دیم. یعنی عملاً کمتر از یه ماهی قرمز! چطور به اینجا رسیدیم؟ صبح با صدای زنگ گوشی بیدار می‌شی، نوتیفیکیشن‌ها رو چک می‌کنی، بین اینستاگرام و توئیتر می‌چرخی، یه پیام تلگرام می‌خونی، یهو یاد یه ایمیل کاری می‌افتی، بعد یه ویدئو کوتاه در فضای دیگر از این مجازی… و ساعت‌ها بعد، نمی‌دونی اصلاً روزت چطور گذشت. این فقط یه عادت شخصی نیست، بلکه یه استراتژی طراحی‌شده‌ست که ما رو تو چرخه‌ی بی‌پایان حواس‌پرتی نگه داره.

چرا مغز ما در عصر دیجیتال هیچ‌وقت آروم نمی‌گیره؟

همه‌مون این رو تجربه کردیم. روزهایی که نمی‌تونیم تمرکز کنیم، مغز بی‌وقفه به سراغ همه‌چیز می‌ره، از پست‌های اینستاگرام گرفته تا ایمیل‌های نخوانده و پیام‌های تلگرام. دقیقاً همین لحظه‌هاست که حس می‌کنیم با یه موجود به نام «ماهی قرمز» مشترکیم: حافظه‌ای کوتاه‌مدت و حساس به محرک‌های بیرونی.

اما حقیقت پیچیده‌تر از این حرف‌هاست. آیا واقعاً تنها دلیل این بی تمرکزی، بیشتر به فضای دیجیتال مربوطه یا سبک زندگی مدرن؟ مغز انسان به‌طور فزاینده‌ای دچار «اثر ماهی قرمز» شده؛ پدیده‌ای که ناشی از طراحی‌شده بودن محیط دیجیتال است.

چه چیزی باعث ضعیف شدن تمرکز ما می‌شود؟

پیش از هرچیز، باید نگاهی دقیق‌تر به تکنولوژی‌های اطرافمان بیندازیم. تلفن‌های همراه هوشمند، شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های مختلف همه برای جلب توجه طراحی شده‌اند. در حقیقت، آن‌ها مغز ما را شرطی کرده‌اند که به صورت بی‌وقفه به دنبال اطلاعات جدید بگردیم. اینجا جایی است که “اقتصاد توجه” وارد می‌شود: سیستم‌های دیجیتال برای اینکه ما را پای خود نگه دارند، از طراحی‌هایی بهره می‌برند که ذهن را از یک نقطه به نقطه دیگر منتقل می‌کنند.

در واقع، این سیستم‌ها در تلاش‌اند تا تمرکز ما را از فعالیت‌های پایدار و عمیق دور کنند و به سمت رفتارهای سطحی و زودگذر هدایت کنند.

این چطور اتفاق می‌افتد؟ ابتدا نوتیفیکیشن‌ها، پس پیشنهادات شخصی‌سازی‌شده و در نهایت، تبلیغاتی که به‌طور مستقیم به مغز ما پیام می‌دهند: «این رو بررسی کن! این و نگاه کن!».

تأثیرات روان‌شناختی و اجتماعی

این روند به تدریج آثار روان‌شناختی و اجتماعی عمیقی به‌جا می‌گذارد. اولین و واضح‌ترین تأثیر این است که قدرت حافظه و توجه ما کاهش پیدا می‌کند. تحقیقات علمی نشان داده که مدت زمانی که افراد می‌توانند روی یک موضوع متمرکز بمانند، به طور قابل توجهی کاهش یافته است. این امر به خصوص در میان نسل‌های جوان‌تر بیشتر مشهود است، به‌طوری که آن‌ها قادر به نگه داشتن تمرکز برای انجام کارهای پیچیده یا مطالعه بلندمدت نیستند.

این تغییرات، حتی در تعاملات اجتماعی نیز اثرگذار بوده است. ارتباطات سطحی‌تر، کاهش کیفیت روابط و از دست دادن توانایی تفکر عمیق از جمله عواقب این پدیده است.

چه کسانی از این وضعیت سود می‌برند؟

اما در این میان، کسانی هستند که از این بحران توجه، بهره‌برداری می‌کنند. شرکت‌های بزرگ فناوری که پشت طراحی‌های پیچیده این پلتفرم‌ها ایستاده‌اند، از کم‌توجهی و حواس‌پرتی ما به عنوان یک منبع درآمد استفاده می‌کنند. سیستم‌های تبلیغاتی آن‌ها نه تنها به ما چیزی می‌فروشند، بلکه بخش بزرگی از زندگی ما را به خود اختصاص می‌دهند و باعث می‌شوند که بیشتر وقت خود را در این پلتفرم‌ها بگذرانیم.

پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام، تیک‌تاک، و یوتیوب به‌شدت به‌دنبال جذب بیشترین زمان ممکن از کاربران هستند. اینجا جایی است که الگوریتم‌ها وارد می‌شوند. آن‌ها بر اساس عادت‌های ما، محتواهایی را پیشنهاد می‌دهند که دقیقاً مغز ما را شرطی می‌کنند. ما نه تنها زمان بیشتری را در این اپلیکیشن‌ها می‌گذرانیم، بلکه دیگر قادر به انجام کارهای عمیق و معنی‌دار نیستیم.

بهتر است بپذیریم که اثر ماهی قرمز، تنها یک معلول از فضای دیجیتال مدرن است. اما چه می‌توان کرد؟ اولین قدم، آگاهی است. آگاهی از اینکه چگونه این محیط‌ها ما را می‌سازند و با زمان و تمرکزمان بازی می‌کنند.

دومین قدم این است که از این اطلاعات بهره بگیریم و خودمان را از این محیط‌ها کنترل کنیم. می‌توانیم زمان استفاده از رسانه‌های اجتماعی را محدود کنیم، در زمان‌های خاصی از روز از گوشی و لپ‌تاپ دور بمانیم، و به خود اجازه دهیم که با تفکر عمیق و بدون حواس‌پرتی کار کنیم.

عواقب اثر ماهی قرمز

این تغییر در شیوه توجه، فقط یک مسئله شخصی نیست، بلکه پیامدهای گسترده‌ای برای جامعه دارد: ضعف در یادگیری و مطالعه، امروزه دانش‌آموزان و دانشجویان سخت‌تر می‌توانند روی متن‌های طولانی تمرکز کنند. حتی بزرگسالان هم کم‌کم حوصله خواندن کتاب‌های بلند را از دست داده‌اند، وقتی فقط تیترها را می‌خوانیم و به عمق مطالب توجه نمی‌کنیم، توانایی تحلیل و تفکر انتقادی‌مان ضعیف می‌شود. این موضوع، بستر را برای گسترش اخبار جعلی و اطلاعات نادرست فراهم می‌کند، افزایش اضطراب و حواس‌پرتی، عدم توانایی در تمرکز باعث افزایش استرس و خستگی ذهنی می‌شود. وقتی مغز دائم از یک موضوع به موضوع دیگر می‌پرد، به جای استراحت، همیشه در حالت آماده‌باش است.

چطور با اثر ماهی قرمز مقابله کنیم؟

تکنیک دیجیتال دیتاکس: هرازگاهی از گوشی و شبکه‌های اجتماعی فاصله بگیرید. یک روز بدون اسکرول کردن را امتحان کنید. شاید سخت باشد اما ذهن‌تان را تازه می‌کند.

خواندن عمیق را تمرین کنید: مغز ما مثل یک عضله است. اگر همیشه به محتوای کوتاه عادت کند، دیگر توانایی تمرکز بلندمدت را از دست می‌دهد. روزانه حداقل ۲۰ دقیقه مطالعه متمرکز (بدون چک کردن گوشی) داشته باشید.

از حالت» «بی‌صدا» استفاده کنید: نوتیفیکیشن‌ها را خاموش کنید. هر بار که گوشی شما صدا می‌دهد، تمرکزتان به هم می‌ریزد. بهتر است خودتان زمان مشخصی را برای چک کردن پیام‌ها و شبکه‌های اجتماعی تعیین کنید.

مراقب الگوریتم‌ها باشید: به یاد داشته باشید که محتواهای کوتاه و جذاب، برای شما انتخاب نشده‌اند بلکه الگوریتم‌ها آن‌ها را به شما نشان می‌دهند تا بیشتر در پلتفرم بمانید. گاهی آگاهانه انتخاب کنید که چه چیزی را ببینید و چه چیزی را نبینید.

تمرین «تمرکز عمیق» مدیتیشن، نوشتن روزانه، یا حتی کارهای ساده‌ای مثل حل پازل می‌توانند به بازسازی دامنه توجه کمک کنند.