به گزارش خبرنگار اجتماعی حیات، مشکلات آبی در ایران، به عنوان یکی از کشورهایی که در منطقه خشک و نیمه‌خشک جهان قرار دارد، از چالش‌های اساسی و پیچیده‌ای است که در سال‌های اخیر شدت یافته است. تغییر اقلیم، افزایش جمعیت، مدیریت نادرست منابع آب و عوامل سیاسی، همگی بر تشدید این بحران موثر بوده‌اند. دیپلماسی آب در این زمینه، به عنوان ابزاری برای مدیریت و حل اختلافات مرتبط با منابع آب مشترک، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

در شرایطی که کشورهای همسایه نظیر ترکیه، افغانستان و... روی رودخانه‌های مشترک در حوزه آبریز با ایران، سد ساخته‌اند و برخی مواقع درخواست حق‌آبه از سوی ایران که حق طبیعی و براساس قراردادهای بین‌المللی است، منجر به تنش لفظی میان دو کشور همسایه می‌شود، به اعتقاد کارشناسان، تقویت همکاری‌های منطقه‌ای، مذاکرات سازنده با کشورهای همسایه و حل و فصل اختلافات بر اساس اصول حقوق بین‌الملل و توافقات دوجانبه و چندجانبه، توسعه زیرساخت‌های آبی از عوامل مهم در شکل گیری دیپلماسی آب به حساب می‌آید.  

دیپلماسی آب در ایران و کشورهای همسایه

محسن هیدجی، کارشناس بازار برق و بورس انرژی، در رابطه با  ضرورت دیپلماسی آب و اهمیت آن در آینده به خبرنگار حیات، گفت: بر کسی پوشیده نیست که خاورمیانه به عنوان یکی از مناطق خشک و کم‌آب جهان با چالش‌های جدی در حوزه آب مواجه است. کمبود و تنش‌های آبی در این منطقه نه تنها معضلات زیست‌محیطی گسترده‌ای را ایجاد کرده، بلکه موجب بروز تنش‌ها و مناقشات سیاسی-اقتصادی میان کشورهای همسایه شده است.

وی با بیان اینکه ایران با مساحتی حدود ۱.۶ میلیون کیلومترمربع، یکی از کشورهای پهناور خاورمیانه محسوب می‌شود، افزود: کشور عزیزمان با داشتن آب و هوای متنوع، از نظر منابع آب سطحی و زیرزمینی با چالش‌های جدی مواجه است. بر اساس آمارها، میزان متوسط بارندگی سالانه در ایران حدود ۲۵۰ میلیمتر است که به دلیل توزیع نامناسب زمانی و مکانی، تنش‌های آبی را در مناطق مختلف کشور افزایش داده است. همسایگان ایران نیز از جمله کشورهای با محدودیت‌های شدید منابع آبی در منطقه هستند.

این کارشناس انرژی و محیط زیست خاطرنشان کرد: این وضعیت موجب شده تا مدیریت و توزیع عادلانه منابع آبی در منطقه به یکی از مهم‌ترین موضوعات چالش‌برانگیز در روابط کشورهای همسایه تبدیل شود. ایران به عنوان یکی از بازیگران کلیدی در این حوزه، همواره در تلاش برای حفظ حقوق خود و تعامل سازنده با همسایگان در مدیریت آب بوده است.

وی با اشاره به تاریخچه مذاکرات و قراردادهای آبی ایران با کشورهای همسایه گفت: موافقتنامه آب مرزی ایران و عراق (۱۹۷۵)، موافقتنامه آب مرزی ایران و افغانستان (۱۹۷۳)، موافقتنامه همکاری‌های آبی ایران و ترکیه (۱۹۵۵)، علاوه بر این موارد، ایران در طول دهه‌های گذشته مذاکرات متعددی را با کشورهای همسایه برای حل اختلافات آبی انجام داده است. موضوعات کلیدی در این مذاکرات و دیپلماسی آب ایران شامل مواردی همچون تقسیم عادلانه آب رودخانه‌های مرزی، مدیریت مشترک منابع آب زیرزمینی، اختلافات ناشی از سدسازی، تخصیص و توزیع عادلانه آب و چگونگی تخصیص و توزیع عادلانه و پایدار منابع آبی میان ایران و همسایگان همواره موضوع چالش‌برانگیزی بوده است.

حفظ منابع داخلی نیز فراموش نکنیم

هیدجی همچنین گفت: در کنار مسائل بین المللی، توجه به مسائل داخلی مدیریت آب از جمله اصالح الگوی مصرف و بهبود مدیریت منابع آبی نیز ضرورتی انکارناپذیر است که در کنار ابعاد دیپلماتیک، باید مورد توجه قرار گیرد.  در مجموع، اتخاذ رویکردی همه‌جانبه و چند لایه در قالب دیپلماسی آبی، می‌تواند به ارتقای موقعیت ایران در مدیریت آب‌های مشترک منطقه و بهبود امنیت آبی کشور کمک شایانی نماید.