به گزارش خبرنگار فرهنگی حیات، اول شهریور 359 هجری، زادروز و بزرگداشت ملی بزرگمردی است که نام او بیش از هزارسال است بر تارک دانش و فرهنگ ایرانی- اسلامی، همچون نمادی از این تمدن عظیم جهانگیر و دوران‌ساز می‌درخشد. حکیم نامور مشرق زمین و جهان اسلام، «ابوعلی حسین بن عبدالله بن حسن بن علی بن سینا» مشهور به «شیخ الرئیس»؛ دانشمند، فیلسوف، پزشک، ریاضیدان، منجم، فقیه، منطقی، متاله و متکلم ایرانی، در چنین روزی دیده به جهان گشود تا حیات علمی، فکری و معنوی خود را پشتوانه یک گستره عظیم فرهنگی- تمدنی کند که الهام‌بخش و پیشتاز دانش و فرهنگ جهان آن روزگار و حتی قرون بعدی شد. نام این نابغه شرق و نادره ایران، با یکی از درخشان‌ترین فصول عصر زرین تمدن ایرانی- اسلامی پیوند خورده است. این روز همچنین به افتخار زادروز پدر علم پزشکی ایران، در تقویم بعنوان روز پزشک، ثبت شده است.

کردم همه مشکلات گیتی را حل...

در یکم شهریور سال ۳۵۹ هجری شمسی مصادف با ماه صفر سال ۳۷۰ هجری قمری و در قرن چهارم هجری، در روستایی به نام خورمیثن در حوالی بخارا که مرکز حکومت سامانیان بود به دنیا آمد. پدر او عبدالله از اهالی بلخ و مادرش ستاره اهل روستایی در افشنه بود. ابن سینا از همان آغاز کودکی، استعداد و هوش عجیبی در آموختن علوم مختلف داشت. پدرش از کودکی برای تعلیم و تربیت او تلاش بسیاری می‌کرد. او علم فقه را نزد استاد اسماعیل زاهد آموخت.

پس از آن پدرش او را برای فراگیری علم منطق و هندسه نزد استاد ابوعبدالله ناتلی فرستاد. او در ده سالگی قرآن را حفظ کرده بود و ادبیات، هندسه و ریاضیات، صرف و نحو عربی را نیز می‌دانست. کتاب‌های اصول اقلیدس، مقدمه‌ پورفیری و المجسطی نوشته‌ی بطلمیوس از آثاری هستند که ابن سینا در کودکی و زیر نظر اساتید مختلف مطالعه کرد. بعد از آموختن علوم مختلف، به دانش پزشکی گرایش یافت و خواندن کتاب‌هایی را در این زمینه آغاز کرد. وی پزشکی را دانشی می‌شمارد که دشوار نیست و بدین‌سان می‌گوید که وی در اندک زمانی در آن مبرز شده، چنانکه پزشکان برجسته نزد او آموختن پزشکی را آغاز کردند.

روش ابن سینا در تشخیص و درمان بیماری

خود ابن سینا نیز به درمان بیماران می‌پرداخت و در این رهگذر، شیوه‌هایی درمانی، برگرفته از تجربه بر وی آشکار می‌شد که به گفته خودش نمی‌توان آنها را وصف کرد. طب او بر دو اصل متکی است:

1- کارآزمایی بالینی و مبتنی بر مشاهده و تجربه

2- راستی‌آزمایی خواص داروها از راه آزمایش

او با مطالعه نوشته های پزشکان پیشین و در کوتاه ترین زمان توانست علم طب را نیز بیاموزد و در جوانی موفق شد بیماری امیر سامانی را درمان کند که به عنوان پاداش به او اجازه داده شد از کتابخانه مخصوص شاهزادگان سامانی استفاده کند و این امر باعث شد او بتواند بیشتر از قبل بر علم خود بیفزاید.

ای خط تو نسخ نامه‌ی علم و کمال...

ابن سینا با مطالعه و هوش زیادی که داشت توانست در ۱۸ سالگی بر بسیاری از علوم زمان خود تسلط کامل پیدا کند و پیشرفت های بعدی خود را مدیون استدلال های شخصی خودش بود. او بدین‌شیوه پیش می‌رفت تا بر همه دانش‌ها آگاهی یافت و بر آنها چیره شد، چنانکه خود می‌گوید: «آنچه در آن زمان می‌دانستم، به همان‌گونه است که اکنون می‌دانم و تا به امروز چیزی بر آن نیفزوده‌ام.» به دلیل تسلط ابو علی سینا بر علوم مختلف مانند پزشکی، ریاضیات، نجوم، روانشناسی، جغرافیا، زمین‌شناسی، فیزیک‌، شیمی، شعر و ادبیات، منطق و موسیقی، او را «همه چیزدان» می نامیدند.

آثار و تالیفات

آثار ابوعلی سینا حدود ۴۵۰ عنوان است که ۱۳۱ اثر اصیل و ۱۱۱ اثر منسوب به او ذکر شده است از جمله:

قانون در طب: مهم‌ترین اثر ابن‌سینا در پزشکی، کتاب «القانون فی الطب» یا به اختصار قانون است. او این کتاب را در حدود ۳۵ سالگی تألیف کرد. کتاب قانون نزدیک به هفتصد سال در مراکز علمی اروپا تدریس می‌شد و تا مدت ها همه کتاب‌های دیگر در این زمینه را تحت‌الشعاع قرار داد. این کتاب امروزه نیز به عنوان بخش مهمی از طب کهن در برخی مراکز و دانشگاه‌های جهان تدریس می‌شود. اصل این کتاب به زبان عربی نوشته شده است.

الانصاف: الانصاف نوشته بزرگی بوده است که به گفته خود ابن سینا، نزدیک به ۲۸ هزار مساله را در بر می‌گرفته است. تنها دست‌نوشته آن در حمله مسعود غزنوی به اصفهان به تاراج رفت. ابن سینا، به گفته خودش، قصد داشته است که اگر فرصتی و فراغتی یابد آن را دوباره بنویسد، اما ظاهرا به این کار موفق نشده است.

شفاء: مهم‌ترین و جامع‌ترین اثر ابن سینا را می‌توان دائرةالمعارفی به زبان عربی، در علوم عقلی به حساب آورد که در آن چکیدهٔ آرای فلاسفهٔ بزرگ قدیم یونان و شارحان مدرسهٔ اسکندریه و افلاطونیان و نوافلاطونیان و… در همهٔ علوم عقلی، اعم از منطق، طبیعیات، ریاضیات و الهیات فراهم آمده و مورد تحلیل و نقد و بررسی علمی قرار گرفته است.

دانشنامه علائی: این کتاب که تنها اثر او به زبان فارسی است، شامل پنج بخش علمی منطق، طبیعیات، الهیات، موسیقی و هیئت است. از آنجا که این دانشنامه اولین کتاب در علوم عقلی به زبان فارسی است، شروع شکوفایی نثر فارسی را با نگارش این کتاب دانسته‌اند؛ کاری که با ابن‌سینا آغاز شد و با شاگردان ابن‌سینا و دانشمندان ایرانی پس از او به کمال رسید.

اشارات و تنبیهات

از برجسته‌ترین آثار ابن سینا در علوم عقلی که از دو بخش منطق و مابعدالطبیعه تشکیل شده است. این کتاب آخرین اثر مهم ابن‌سینا و نمودار اندیشه‌های دوران پایانی عمر او است و از این جهت جامع‌ترین اثر او در علوم عقلی انگاشته‌ شده است.

کفر چو منی گزاف و آسان نبود...

نمونه‌هایی از مشهورترین اشعار منسوب به این حکیم بزرگ و نادره نامور تاریخ و تمدن این سرزمین را حسن ختام این سخن می‌آوریم:

1 - ماییم به عفو تو، تولا کرده
وز طاعت و معصیت، تبرا کرده
آنجا که عنایت تو باشد، باشد؛
ناکرده چو کرده، کرده چون ناکرده

2 - از قعر گل سیاه تا اوج زحل
کردم همه مشکلات گیتی را حل
بیرون جستم ز قید هر مکر و حیل
هر بند گشاده شد، مگر بند اجل

3 - ای نفس! که در بند هوا و هوسی
بشتاب که در حمایت یک نفسی
دنیا مطلب، جاه مجو، غره مباش!
کز دوست برآیی و به دشمن نرسی

4 - در پرده، سخن نیست که معلوم نشد
کم ماند ز اسرار که مفهوم نشد
در معرفتت چو نیک فکری کردم:
معلومم شد که هیچ، معلوم نشد

5 - کفر چو منی گزاف و آسان نبُوَد
محکم‌تر از ایمان من ایمان نبُوَد
در دهر چو من یکی وآنهم کافر؟
پس در همه دهر یک مسلمان نبُوَد!