به گزارش خبرنگار فرهنگی حیات، بیست و پنجم ذی‌الحجه، روزی بزرگ و ماندگار است در تاریخ اسلام و امامت؛ روزی که سوره «انسان» یا «هل اتی» به افتخار انفاق و ایثار خاندان وحی و عترت، شرف نزول یافت و خانه «علی» و «فاطمه» نورباران شد...

نذری که عاشقانه ادا شد...

«ابن عباس» گوید: روزی فرزندان امام علی (ع) ـ حسن و حسین ـ در دوران طفولیت بیمار شدند، پیامبر اکرم (ص) به همراه تنی چند از اصحاب به عیادت آنان رفتند و به حضرت علی(ع) پیشنهاد فرمودند تا برای شفای آن دو بزرگوار نذر کند که روزه بگیرد.

حضرت علی (ع)، فاطمه زهرا (س) و فضه ـ کنیزشان ـ چنین نذر کردند: اگر حسن و حسین بهبودی یافتند برای خدا سه روز روزه میگیریم.

حسن و حسین ـ علیهما السلام ـ شفا یافتند. حضرت علی (ع) و اهل او برای انجام نذرشان غذایی در خانه نداشتند، امام (ع) از شمعون خیبری به مقدار نه کیلو جو قرض کردند، حضرت فاطمه (س) مقداری از جو را آرد کرده و پنج قرص نان ـ به تعداد افراد خانواده ـ پختند.

روز اول را روزه گرفتند، هنگام افطار مسکینی در خانه آمد خانواده حضرت علی (ع) افطاری خود را به آن مسکین دادند، در حالیکه خودشان نیاز به غذا داشتند. آنان ایثار کردند و با آب افطار نموده و شب را سپری کردند.

فردای آن روز، دومین روزه نذری خود را گرفتند، شب هنگام، آنگاه که خواستند با نان جو افطار کنند، یتیمی درب خانه آمد و درخواست غذا کرد. آنان دیگر بار ایثار کرده و افطاری خود را به او دادند.

افطاری روزه روز سوم را هم با آمدن اسیری به درب خانه و درخواست کردن غذا از آنان، ایثارگرانه در راه خدا انفاق کردند.

صبح هنگام، امام علی (ع) دست حسن و حسین را گرفت و به منظور دیدار با رسول خدا(ص) به راه افتاد. وقتی پیامبر خدا (ص) دید که آنان از شدت گرسنگی به خود میلرزند، چنین فرمودند: چقدر بر من سخت و گران است که شما را به این حال می‌بینم.

پیامبر خدا (ص) بی‌درنگ برخاست و همراه آنان به خانه حضرت علی (ع) وارد شد، پیامبر(ص) دخترش فاطمه(س) را دید که در محراب عبادت است و چشمانش از گرسنگی در حدقه فرو رفته، اندوه پیامبر (ص) دو چندان شد.

پیامبر خدا (ص) هنوز ازخانه امام علی (ع) خارج نشده بود که ناگاه فرشته وحی الهی ـ جبرییل ـ نازل گردید و به پیامبر مکرم اسلام (ص) به خاطر داشتن چنین خاندان ایثارگری، تبریک گفت و سپس سوره انسان را به حضور حضرتش تقدیم کرد.

شان نزول «هل اتی» در روایات بزرگان اهل سنت

علما و مفسران درجه یک اهل سنت، بر اینکه تمام، یا بخشی از این سوره در مدح و مقبت اهل بیت پیامبر(ص) است، صحه گذاشته اند؛ از جمله:

1- «فخر رازی» ـ عالم بزرگ سنی قرن ششم هجری ـ در« تفسیر کبیر» می‌نویسد: «واحدی در کتاب البسیط نوشته است که این آیه در حق علی نازل شده است. صاحب تفسیر کشاف، «زمخشری» نیز این قصه را از «ابن عباس» نقل کرده و گفته است که این سوره را جبرئیل برای پیامبر نازل کرد و گفت: «یا محمد! این سوره را که درباره اهل بیت توست بگیر.»

2- «ابوالفرج بن جوزی» ـ عالم سنی قرن ششم هجری ـ در تفسیرش زاد المسیر نوشته است: «درباره این آیات دو قول است: قول اول این است که این آیه در حق علی بن ابی طالب نازل شده است که یک شب کامل اجیر شد و درختان نخل را آب داد و در مقابل مقداری آرد جو گرفت. وی یک سوم آن را آرد کرد و نان پخت؛ اما مسکینی آمد و غذا را به او دادن. سپس یک سوم دیگر را نان پخت اما یتیمی آمد و نان را به او داد. سپس یک سوم باقیمانده را نان پخت امااسیری از مشرکین آمد و دیگربار نان را به او دادن. در اینجا این آیات نازل شد».

3. «جلال الدین سیوطی» ـ دانشمند بزرگ سنی در قرن نهم هجری ـ در تفسیرش الدر المنثور آورده است: «این آیه در حق علی بن ابی طالب و فاطمه بنت رسول الله(ص) نازل شده است».

4. «شوکانی» ـ مفسر بزرگ سنی قرن دوازدهم هجری ـ در تفسیرش « فتح القدیر» نوشته است: «این آیه در حق علی بن ابی طالب و فاطمه بنت رسول الله (ص) نازل شده است».

5. «امام احمد بن عجیبه» ـ مفسر سنی قرن سیزدهم هجری ـ در تفسیرش « البحر المدید» پس از نقل داستان انفاق، نوشته است: «زمخشری و جمهور مفسرین، این داستان را برای شأن نزول این آیه ذکر کرده اند؛ و تنها ترمذی در کتاب نوادر، آن را انکار کرده است»

«علامه امینی» داستان شأن نزول هل اتی را از 34 تن از علمای اهل سنت نقل کرده است. همچنین «علامه شوشتری» همین داستان را از 75 کتاب معتبر اهل سنت نقل کرده است. تمام این افراد قبول دارند که این سوره در شأن اهل بیت (ع) نازل شده است.

احتجاج امیرمومنان به سوره «هل اتی»

اول- در حدیث مفصّلی از «امام صادق(ع)» چنین روایت شده است که: پس از غصب خلافت به وسیلة ابوبکر، حضرت علی(ع) با او احتجاج نمود و برای اثبات حقانیت خود، چهل و سه مورد از فضایل خود را به ابوبکر بیان فرمود و او تصدیق کرد. در میان جملات آن، این فراز از فرمایشات امام علی(ع) به چشم می خورد که فرمود: «فَأنْشِدُکَ بِاللهِ اَنَا صَاحِبُ الآیة “یوفُونَ بالنَّذْرِ وَ یَخافُونَ یَوْماً کانَ شَرُّهُ مُسْتَطیراً”(الانسان/ ۷( اَمْ اَنْتَ؟ قَالَ: بَلْ اَنْتَ؛ تو را به خدا سوگند می دهم که آیا صاحب آیه «یوفون بالنذر…» منم یا تو؟ ابوبکر گفت: تویی.

دوم- «جابر جعفی» از «امام باقر(ع)» در یک روایت طولانی نقل کرده است: پس از مرگ «عمر بن خطاب» و جریان شورای شش نفری، وقتی که حضرت علی(ع) دید مردم می خواهند با «عثمان» بیعت کنند، برای اتمام حجّت برخاست و خطبه ای خواند که فرمود: «اِسْمَعُوا مِنِّی کَلَامِی فَاِنْ یَکُ مَا اَقُولُ حَقّاً فَاقبَلُوا وَ اِنْ یَکُ بَاطِلاً فَاَنْکِرُوا؛ سخن مرا بشنوید! اگر گفته های من حق باشد، بپذیرید و اگر باطل باشد، انکار کنید.» سپس موارد بسیاری از فضایل خود و خانواده اش را بیان نمود و در ضمن آنها فرمود: «نَشَدْتُکُمْ بِاللهِ هَلْ فِیکُمْ اَحَدٌ نَزَلَ فِیهِ وَ فِی وُلْدِهِ “إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً” (الی آخر السورة) غیری؟ قَالُوا: لَا-  شما را به خدا سوگند می دهم که آیا در میان شما غیر از من کسی هست که در باره او و فرزندانش این آیه نازل شده باشد: «اِنَّ الأبرَارَ…» تا آخر سوره؟ گفتند: نه.»

نوری که هست مطلع آن «هل اتی» علی‌ست....

نوری که هست مطلع آن هل اتی علیست
خلوت نشین صومعه‌ی اصطفا علیست

مهر سپهر حکمت و جان و جهان فضل
فهرست کارنامه اهل صفا علیست

آنکس که بت پرستی و میخوارگی نکرد
سلطان اولیاء و شه اصفیا علیست

آنکس که در یقینش نگنجد زیادتی
صدبار اگر زپیش برافتد غطاء، علیست

آنکس که با نبی چو به خلوت دمی زدی
گرد سرادقات جلال از عبا علیست

وآنکو برای دین بسر کفر بر فشاند
از میغ تیغ صاعقه روز وغا علیست

آمد زحق ندا به نبی در مضیق حرب
کآنکس که برکند در خیبر زجا علیست

علم نبی همی طلبی از علی طلب
کاو هست شهر علم درِ آن شهر را علیست

هرگز جهان نبود که در وی علی نبود
بی ابتدا علی بد و بی انتها علیست

بودست و هست و باشد و تصدیق واجبست
زیرا که نور ساطع ذات خدا علیست

کردن بیان رفعت قدرش چه حاجتست؟
دانند اهل عقل که فوق السما علیست

ما عمرو و زید را نشناسیم در جهان
ما را بس این شناخت که مولای ما علیست

دارم امید عفو اگَرَم هست صد گناه
بر اعتماد آنکه مرا پیشوا علیست

شاعر: ابن یمین فریومدی