به گزارش خبرنگار سیاسی حیات، هفتم خردادماه روز قانون و آغاز هفته مجلس است؛ روزی که نخستین دوره مجلس شورای اسلامی برآمده از انقلاب و ناشی از انتخاب نسل انقلاب کرده، در آغاز به ثمر نشستن نظام جمهوری اسلامی، شکل گرفت و «خانه مردم» در هفتم خرداد 1359 رسما افتتاح شد.
از آن پس مجالس ادوار جمهوری اسلامی در چنین روزی گشایش می‌یابند؛ روزی که یکی از آرزوهای تاریخی این مردم، با هدایت و تاکیدهای رهبر کبیر انقلاب بر ساماندهی همه امور بر مبنای قانون و خواست و اراده جمعی، پس از دهه‌ها خلاء ناشی از تعطیل و رکود مجلسی مستقل و دارای مشروعیت انتخابی و برآمده از آرای حقیقی و اراده مردمی، به تحقق رسید و گامی تاریخی در مردمی شدن حاکمیت و ساختار سیاسی نظام برداشته شد.
انتخابات مجلس اول و معیارهای امام برای نمایندگی مردم
انتخابات نخستین دوره مجلس شورای اسلامی در 24 اسفند 1358، برگزار شد. این انتخابات، پنجمین انتخابات عمومی پس از همه پرسی تعیین نظام جمهوری اسلامی، انتخاب نمایندگان مجلس خبرگان قانون اساسی، همه پرسی قانون اساسی و انتخابات ریاست جمهوری بود. مراجعه به آرای عمومی و برگزیدن مسئولان نهادها و رسمیت دادن به آنها از ویژگی‌های انقلاب اسلامی بوده است، زیرا برگزاری پنج انتخابات عمومی در مدت یک سال، آن هم در سال اول پیروزی انقلاب، اهمیت بسیار بسزایی داشت و کاری کاملاً استثنایی به نظر می‌رسید.
در نخستین انتخابات مجلس شورای اسلامی که تنها بفاصله یک ماه پس از انتخابات تعیین اولین رئیس جمهور در نظام جمهوری اسلامی برگزار شد، امام امت (ره) معیارهایی برای انتخاب نماینده مردم اعلام کردند که نموداری از ماهیت انتخاب و حقیقت مجلس در گفتمان انقلابی و در مکتب مدیریتی ایشان و تفسیرشان از انتخابات و مشروعیت قانونی است.
با مرور بخش‌هایی از پیام رهبر انقلاب، این محورها را مرور می‌کنیم:
کسانی را انتخاب کنند که صد در صد مسلمان و معتقد به احکام اسلام و متعهد به اجرای احکام اسلام و مخالف با مکتب‌های انحرافی و معتقد به جمهوری اسلامی باشند.
باید به اشخاصی که احتمال انحراف در آنان می‌رود رای ندهند- چه احتمال انحراف عقیدتی، عملی یا اخلاقی- که به چنین اشخاصی اعتماد نمی‌شود کرد و رای به آنان موجب مسئولیت خواهد بود.
تحت تأثیر تبلیغات واقع نشوند و خودشان با موازین اسلامی، اشخاص صحیح را انتخاب کنند.
آزادترین و پرکارترین مجلس پس از انقلاب
اولین دوره مجلس شورای اسلامی از مشارکت حزب جمهوری اسلامی، هواداران جریان نهضت آزادی، جنبش مسلمانان مبارز و جریان‌های متنوعی تشکیل شد و ۲۷۹ لایحه و ۹۱ طرح را تصویب کرد و بنیانگذار بسیاری از مسائل سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین حججی (نماینده مردم میانه در اولین دوره مجلس شورای اسلامی) می‌گوید: «در دوره اول مجلس شورای اسلامی با این که نمایندگانی از احزاب و گروها و گرایش‌های مختلف حضور داشتند؛ اعم از ملی‌گراها، نهضت آزادی، و خوانین و ...، ولی در مقابل، اکثریت مطلق با نمایندگان انقلابی و پیرو ولایت مطلقه بود. به ویژه روحانی فاضل و انقلابی و در حد اجتهاد هم زیاد داشت. شخصیت‌های حوزوی برجسته و نخبه در آن حضور چشمگیر و سرنوشت‌سازی داشتند که همه اهل فکر و سیاست و اجتماع بودند. بعد از این که مجلس تشکیل شد، ده شعبه به وجود آمد و کل نمایندگان در این شعبات تقسیم شدند. پرونده‌های نمایندگان به ترتیب حروف الفبا در این شعبات مطرح و به اعتبارنامه و سوابق‌شان رسیدگی می‌شد.»
«مرتضی الویری» نایب رئیس اولین دوره هم در این رابطه اظهار کرد: «نام مجلس اول با محتوای آن همخوانی داشت. مجلس اول در مواردی مانند نحوه برگزاری انتخابات، حضور نیروهای برآمده از انقلاب اول و مواجهه با حوادث کلیدی انقلاب، آغازگر و اول بود. مجلس اول مجلسی بود که اثری از نظارت استصوابی و غربال‌کردن کاندیداها وجود نداشت. مجلس اول آزادترین مجلسی است که بعد از انقلاب شکل گرفت. در یک مقطعی عزت‌الله سحابی رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس و آقای بیت اوشانا نماینده اقلیت‌های مذهبی، رئیس کمیسیون بهداشت بود.»
اولین دوره مجلس شورای اسلامی از پرکارترین دوره‌های مجلس ایران بود. این مجلس طی چهار سال ۶۲۵ جلسه علنی و ۱۵ جلسه مخفی برگزار کرد که مجموعا ۲ هزار و ۴۰۰ ساعت وقت صرف برگزاری این جلسات شد. با توجه به ۲۴ کمیسیون اصلی و چند کمیسیون فرعی، نمایندگان در ۶ هزار و ۵۳۶ جلسه شرکت کردند.
ترکیب نمایندگان و شهدای نمایندگی مردم در مجلس اول
توزیع نمایندگان دوره اول مجلس شورای اسلامی بر حسب میزان تحصیلات حوزوی شامل ۱۲ نفر درس خارج، ۴۱ نفر اجتهاد، ۴۸ نفر سطح و ۲۳ نفر مقدمات دروس دینی بودند. نمایندگان این مجلس از نظر تحصیلات کلاسیک و دانشگاهی نیز شامل ۳۲ دکتری، ۳۲ فوق لیسانس، ۴۶ لیسانس، ۶۱ فوق دیپلم و دیپلم و ۵۶ زیر دیپلم بود.
در مجلس اول ۳۲ نفر از نمایندگان به شهادت رسیدند که ۲۷ نفر از آنان در فاجعه ۷ تیر ۱۳۶۰ در انفجار دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی به شهادت رسیدند. این نمایندگان با بمب‌گذاری گروهک تروریستی منافقین در دفتر حزب به شهادت رسیدند.
۲۷ نماینده به شهادت رسیده به نام های: محمدتقی بشارت، سیدرضا پاک‌نژاد، علی‌رضا چراغ‌زاده، دزفولی، سید محمدتقی حسینی طباطبایی، سید محمدباقر حسین لواسانی، شمس‌الدین حسینی نایینی، غلامحسین حقانی، محمدعلی حیدری، عباس حیدری، سید محمدکاظم دانش، غلامرضا دانش آشتیانی، علی‌اکبر دهقان، سید عبدالمجید دیالمه، سید فخرالدین رحیمی، سید محمدجواد شرافت، میر بهزاد شهریاری، قاسم صادقی، محمدحسین صادقی، سید نورالدین طباطبایی‌نژاد، محمدحسن طیبی، سیف‌الله عبدالکریمی کومله، عبدالوهاب قاسمی، عمادالدین کریمی، بیژنی‌نژاد، محمدعلی منتظری، عباسعلی ناطق نوری، مهدی نصیری لاری و علی هاشمی سنجابی بودند.
علاوه بر نمایندگان شهید سه نماینده دیگر از جمله حسن آیت، رحمان استکی و مجتبی استکی با شلیک مستقیم اعضای گروهک تروریستی منافقین ترور شدند.
همچنین مصطفی چمران و مهدی شاه‌آبادی از نمایندگان این دوره مجلس در جبهه‌های جنگ به دست نیروهای بعث عراق به درجه شهادت نایل آمدند.
مجلس طراز انقلاب و نظام جمهوری اسلامی در سخن بنیانگذار راحل (ره)
1- مجلس: محل طرح مسائل دلخواه اسلام و مردم
2- مجلس: کانون اخلاق اسلامی در مدیریت کلان سیاسی کشور
3- مجلس: مکان حل همه اختلافات و محل مباحثه و وحدت و تعامل بر سر خدمت، نه دسته بندی و گروه گرایی
4- مجلس: مرکز همه قدرتها و قانون ها
5- مجلس: عصاره فضائل ملت
6- مجلس: مرکز تفکر خادم و متعهد بودن وکیل ملت به اسلام و مردم و کشور
7- مجلس: الگوی عمل به تکلیف و آیین خدمت، بجای نفسانیت و اغراض فردی
8- مجلس: پیشتاز استقلال فکری، مردمی بودن نظام و اسوه عمل به احکام اسلامی
9- مجلس: خانه امید و سرچشمه انگیزه و امید مردم
بسم الله الرحمن الرحیم
با خواست خداوند متعال و به مبارکی و میمنت در روزی بسیار بزرگ، مجلس شورای اسلامی افتتاح می شود. روز سیزدهم رجب که روز ولادت با برکت و سعادت بزرگمرد تاریخ و معجزۀ دهر امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب ـ صلوات الله و سلامه علیه ـ مجلس مقدس شورای اسلامی که اولین مجلس جمهوری اسلامی است و اولین مجلس است که با انتخابات آزاد انجام گرفت، گشایش می‌یابد.
1- شما دوستان محترم نمایندۀ ملتی هستید که جز به اسلام بزرگ و عدالت الهی ـ اسلامی فکر نمی کنند؛ و انتخاب شما برای پیاده نمودن عدالت اسلامی که در طول سلطنت ظالمانه و غاصبانۀ رژیم شاهنشاهی از آن محروم بودند. ببینیم شما و دولت منتخب شما با ملت مستضعف که به حرکت انقلابش همۀ ما را از انزوا خارج نمود چه خواهید کرد.
2- امید آن است که رسیدگی به حال مستضعفین و مستمندان کشور که قسمت اعظم ملت مظلوم را در بر می‌گیرد در رأس برنامه ها قرار گیرد، و در نخستین مجلس شورای اسلامی طرحهایی جدی در رفاه حال این طبقۀ محروم داده شود.
3- شما منتخبین مجلس که از پشتیبانی جدی ملت عزیز برخوردارید، باید با کمال قدرت در مقابل قدرتهای شیطانی بایستید و از هیچ قدرتی غیر از قدرت خداوند قادر نهراسید، و جز به مصالح کشور به چیز دیگری فکر نکنید.
4- به‌حمدالله در مجلس، دانشمندان و علمای آشنا به احکام شرع مطهر حضور دارند و فقهای نگهبان حاضرند؛ لکن لازم است طرحهایی که در مجلس می گذرد مخالف با احکام مقدسۀ اسلام نباشد.
5- این مجلس که اولین دوره در جمهوری اسلامی است، الگویی است برای مجالس آینده؛ و هر سنت حسنه و یا سیئه ای ممکن است در مجالس دیگر اثر گذارد. لازم است در مذاکرات و برخورد آرا به طور آرام و با احترام متقابل عمل شود و لازم است از دسته بندیها و جهتگیریهای غیر اصولی برای کوبیدن طرف مقابل جداً احتراز شود که تنها حل مسائل در محیط آرام امکانپذیر است.
6- ویژگی این مجلس و محیط کشور در این دوره ایجاب می کند که مجلس و دولت هماهنگ شود تا بر مشکلات کشور فائق آیند. و هیچ یک از نهادهای جمهوری اسلامی خصوصاً مجلس و رئیس جمهوری و دولت برای یکدیگر و دیگران کارشکنی نکنند.
7- سیاست «نه شرقی و نه غربی» را در تمام زمینه های داخلی و روابط خارجی حفظ کنید.
8- طرح‌ها و پیشنهادهایی که مربوط به عمران و رفاه حال ملت خصوصاً مستضعفین است انقلابی و با سرعت تصویب کنید.
9- در ادارات دولتی، قوانین دست و پاگیری که در مجالس غیر قانونی رژیم سابق به تصویب رسیده و موجب تعویق و یا تعطیل امور شده و می شود و جامعه را به تنگ آورده است به طور انقلابی لغو کنید و به جای آنها قوانین مترقی را که رفاه ملت در آنها به بهترین وجه ملاحظه شده باشد جایگزین گردانید....
چهارشنبه 7 خردادماه 1359 - 13 رجب 1400
روح‌الله الموسوی الخمینی
نظر شما